fonto:
laNederlanda ĵurnaloNRC
http://www.nrc.nl/nieuws/2016/04/27/waarom-de-spanjaarden-na-een-half-jaar-al-1615581
tradukis ĝin (el la Nederlanda en Esperanton) Toon Witkam
Kial la Hispanoj post duonjaro jam denove voĉdonu
Malsukcesinta formado. Obstina ĉefministro, dissplitiÄinta politika pejzaÄo kaj vana provo de la Nederlanda ‘formadisto’ Tjeenk Willink: registar-formado estis kondamnita malsukcesi.
NRC 27 aprilo 2016
Fare de nia korespondanto Koen Greven en Madrido
Hispanio troviÄas jam ekde 20 decembro 2015 en politika senelirejo. AnkaÅ fina raÅndo de interparoladoj kun reÄo Filipo VI, por en la fragmentita politika pejzaÄo ekhavi partiojn sur unu linio, malsukcesis. Finfina provo ankoraÅ formi maldekstran ministraron rompiÄis. Nun kiam ne estos nova registaro je 2 majo 2016, la Hispanoj devas la 26-an de junio denove iri al la urnoj. Kial la koalicio-formado ne sukcesis?
1. Ĉefministro Rajoy ignoras novulojn
Ĉefministro Mariano Rajoy, pro sia rifuzo partopreni al la listgvidant-debato prepare al la elektoj de 20 decembro 2015, jam tuj okupis maloportunan pozicion. La gvidanto de la Partido Popular ne kredis en la fino de la du-partia sistemo. Li ne estis interesita en parola batalo kun gvidantoj de novaj partioj kiel Pablo Iglesias (Podemos) kaj Albert Rivera (Ciudadanos). La Partido Popular deputis sian numeron du: Soraya Sáenz de Santamaría.
Rekorda nombro de 9.2 milionoj da TV-spektantoj vidis la vizaÄojn de dividita politika pejzaÄo plene de malnovaj kaj novaj kontraÅdiroj. Rajoy volis nur sin mezuri kun sia rivalo socialisto Pedro Sánchez. KvazaÅ la elektoj okazus kiel ĉiam ankoraÅ daÅre inter la PP[i] kaj la PSOE[ii]. Ĉi tiu debato pasis, laÅ Hispanaj normoj, eksterordinare akre. Sánchez tenis Rajoy-on respondeca por korupto en ties partio: "Vi ne estas deca viro." Reage al tio, la ĉefministro nomis sian rivalon "mizera". Ne iÄus ree bone inter la du.
2. Hispanio estas politike dissplitiÄinta lando
Vespere de la voĉdon-tago iÄis subite klare, ke al la hegemonio de la Partido Popular kaj la PSOE venis abrupta fino. Podemos kaj Ciudadanos fariÄis signifa faktoro sen ke la malnovaj partioj estis forviÅataj. Tiel estiÄis kvar potencblokoj kaj konfuzaĵo de malgrandaj, plejparte naciismaj partioj.
La grandaj kvar provis ĉiuj aserti la venkon. La PP kiel la plej granda, la PSOE kiel la sociala alternativo, Podemos kiel radikala novulo kaj Ciudadanos kiel la vizaÄo de la honesta Hispano. Sed jam rapide evidentiÄis unu afero: nek sur la dekstra, nek sur la maldekstra flanko, eblis formi plimulton. Por solvi tiun preskaÅ neeblan enigmon, kunlaborado estis necesa.
3. Rajoy iras sensukcese serĉadi subtenon por granda koalicio
LaÅ neskribita leÄo Rajoy, la ĉefo de la plej granda partio (124 seÄoj), estis la asignito por ekgvidi en la formado. En senemocia etoso li provis aliajn partiojn entuziasmigi por registaro en kiu li kiel ĉefministro povus resti. Rajoy pensis pri ‘granda koalicio’ de PP, PSOE kaj Ciudadanos. LaÅ Rajoy, Sánchez eĉ ne estus volinta paroli kun li. Kun Rivera nur intertraktado pri parlamenta apogo eblis. Rajoy instigis ke la Hispana reÄo Filipo VI rezignus sian rolon kiel komisiito por registar-formado.
4. Al Sánchez, Rajoy eĉ ne donas manon
La ambicia Sánchez ja reagis al la invito de la reÄo, kaj jam vidis sin mem kiel la novan ĉefministron de Hispanio. Je helpo de Rajoy, li evidente ne bezonis kalkuli. La ĉefministro rifuzas eĉ – konscie aÅ ne – etenditan manon de Sánchez. Tio karakterizas do la interrilatojn. Sed kun naÅdek de la 350 seÄoj, Sánchez devis tiuokaze la partiojn Ciudadanos (40 seÄojn) kaj ankaÅ Podemos (69 seÄojn) iamaniere gajni al si. Tiuj du novaj naciaj partioj Äuste estas grandaj rivaloj unu de la alia. Sánchez faris pakton kun Rivera, sed tiu estis kondamnita malsukcesi. Sánchez estis senÅanca ĉe du voĉdonadoj en kiuj li petis la parlamenton apogi lian registaron. Kun tio, fakte ĉiuj opcioj estis perditaj.
5. La delogo de maldekstra politika pakto
La ĉef-sekretario de Podemos defiis Sánchez-on rompi kun Rivera, kaj kune kun li elekti por "registaro de la ÅanÄo." Iglesias, kiu komence ankoraÅ celis malaperigi la PSOE-on de Sánchez, estus nun subite la savanta anÄelo. Tro bela por esti vera. El la postuloj kiujn Iglesias metis surtablen, montriÄis ke tio estis nur ludo por la politika scenejo. Sánchez tute ne povus konsenti kun referendumo pri la sendependeco de Katalunio.
6. Rajoy prezentis tro optimisman bildon de la ekonomio
Nova Hispana registaro estas devigata limigi la elspezojn. La ciferoj kiujn la registaro de Rajoy estis antaÅdirinta, montriÄis tro rozkoloraj. La Partido Popular estis elspezinta ĉirkaÅ dek miliardojn pli ol estis planita. Kun buÄet-deficito de 5,2 procentoj, Hispanio eĉ kuras ekster la kadenco en EÅropo. Rajoy estis riproĉata pri trompo ĉe elektoj. La aliaj partioj rezistis eĉ pli kontraÅ la PP, ĉirkaÅigita de multnombraj aferoj de korupteco. Dua termino de Rajoy Åajnas vere neebla.
7. AnkaÅ la Nederlanda registarprepara komisiito Tjeenk Willink ne sukcesas
La Nederlanda ‘super-komisiito’ Herman Tjeenk Willink pasintmonate provizis la Hispanojn ankoraÅ eĉ per konsiloj. Sed pri poldera modelo kun neÅtrala peranto, la obstinaj politikistoj volis nenion scii.
8. Finfina provo de Sánchez malsukcesas
La Hispana reÄo prenis ĉi-semajne ankoraÅ unufoje sian respondecon. La partiestroj ĉiuj kunvenis en la Palaco de la Zarzuela. La unuan de la du tagoj la reÄo ordonis al la gvidantoj de la malgrandaj partioj ne tro multe elspezi ĉe novaj elektoj. Sed subite estis marde[iii] ankoraÅ surpriza plano. La PSOE de Sánchez Åajnis ĉe ĉefpunktoj preta interkonsentiÄi kun Podemos, IU kaj Compromís[iv] pri ÅanceliÄema aranÄo por maldekstra registaro. Sed restis tamen tro da obstakloj. Estis la lastaj konvulsioj en anticipe jam preskaÅ senÅanca intertraktad-procedo.
Malsukcesinta formado (RESUMO)
La Hispanoj devas la 26-an de junio 2016 refoje al la urnoj. Fina provo de reÄo Filipo VI nomumi komisiiton, kiu devus formi registaron, hieraÅ[v] finiÄis senrezulte. Venontlunde[vi], eksvalidiÄas la limdato por la enoficiÄo de nova kabineto.
Hispanio troviÄas ekde la parlamentaj elektoj de 20 decembro 2015 en politika senelirejo. Unuafoje en pli ol kvardek jaroj, la politika pejzaÄo estas dissplitiÄinta kaj la hegemonio de la konservativa Partido Popular kaj la socialisma PSOE rompita. Novaj partioj kiel Podemos kaj Ciudadanos ĉesigis la sistemon ĉe kiu du partioj alternis unu la alian.
La Partido Popular de la Hispana ĉefministro Mariano Rajoy kun 124 el la 350 seÄoj, restis ja la plej granda partio, sed perdis la absolutan plimulton. Rajoy volis kun la PSOE (90 seÄoj) kaj Ciudadanos (40 seÄoj) formi grandan koalicion, sed renkontis ĉe tio reziston de la socialisma gvidanto Petro Sánchez. Provoj de Sánchez mem ekregi kun subteno de la liberala Ciudadanos, malsukcesis poste ankaÅ.
Dum la pasintaj monatoj estiÄis senelirejo, en kiu la diversaj partioj ne plu vidis elirvojon. EksiÄinta ĉefministro Rajoy, kaÅze de diversaj skandaloj de korupteco ene de sia partio kaj la malbonaj ekonomiaj ciferoj, iÄis politike izolita. Alternativoj al maldekstrema registaro ne estis disponeblaj.
HieraÅ[vii] ankoraÅ momenton Åajnis, ke kombino de PSOE, Podemos, IU[viii] kaj kelkaj aliaj malgrandaj partioj havus Åancon sukcesi. Sed la konsentoj inter ĉi tiuj maldekstraj partioj montriÄis tro tremanta bazo por formi registaron. ReÄo Filipo VI do havas ne alian eblecon ol novajn elektojn.
[i] PP = Partido Popular
[ii] PSOE = Partido Socialista Obrero Español
[iii] marde = 26 aprilo 2016
[iv] Compromís = maldekstra Valenciisma politika partio, kiu favoras la rekonon de la Kataluna lingvo
[v] hieraÅ = 26 aprilo 2016
[vi] venontlunde = 2 majo 2016
[vii] HieraÅ = 26 aprilo 2016
[viii] IU = Izquierda Unida (pli tradicia maldekstra partio); vidu ankaÅ: https://eo.wikibooks.org/wiki/Panoramo_el_Hispanio