fonto:
laNederlanda ĵurnaloVolkskrant
http://www.volkskrant.nl/opinie/politici-trekken-geen-lessen-uit-het-verleden~a4167379/
tradukis ĝin (el la Nederlanda en Esperanton) Toon Witkam
Politikistoj ne lernas el la pasinteco
Volkskrant 21 oktobro 2015
Fare de Rens van Tilburg
"La historio ne ripetas sin, sed Äi ja rimiÄas kun si mem." AnkaÅ nun multe sonas malagrable konata. En 1937 la Usonanoj pensis ke la ekonomio estis sufiĉe restarigita por impostplialtigo. Sed nova recesio sekvis. Nun, same sep jarojn post kolapso de la financa sistemo, minacas en Usono plialtigo de interezo. La IMF[i] avertas pri la konsekvencoj de tio por la en Åuldoj trempitaj ‘novaj’ landoj kiel Ĉinio, Brazilo kaj Turkio.
Ni havas la avantaÄon ke ni povas lerni de la eraroj de la pasinteco. Tiel en 2008, unu el la plej grandaj fakuloj pri la historio de la 1930-aj jaroj, Ben Bernanke, estis prezidanto de la Fed, la Usona centra banka sistemo. Kie en la tridekaj jaroj la Fed nenion faris, Äi ĉi-foje inundis la ekonomion per dolaroj. Io kio bedaÅrinde multe pli malfrue kaj malpli intense okazis en la eÅrozono. Alie ol antaÅ okdek jaroj, ni nun ankaÅ scias ke finfine ĉiu malgajnos se ĉiuj landoj ekagas por protekti sian propran ekonomion. La komerca milito de tiutempe ne realiÄis.
Unu profesia grupo dum la lastaj okdek jaroj bedaÅrinde okupiÄis pri tute aliaj aferoj anstataÅ ol lerni el la pasinteco: niaj politikistoj kaj iliaj konsilantoj. Siatempe, la Åparema Nederlanda ĉefministro Colijn[ii] suprenpuÅis la senlaborecon. Li ankoraŠĉiam havas fidelan sekvantaron. La elĉerpado-politiko de la eÅro-gvidantoj severe damaÄis la ekonomion kaj minimumigis la socialajn bufrojn.
La stimulado devis antaŠĉio veni de la centraj bankoj. Tiuj presis senprecedencajn kvantojn de novaj dolaroj, pundoj kaj eÅroj. Tiu nova mono bedaÅrinde, pro manko de postulo en la reala ekonomio, precipe aranÄiÄis en kapitalmerkatoj: domoj, akcioj kaj Åtataj obligacioj. Kunveturi ĉe prezoaltiÄo en kapitalmerkatoj estas ja rapide kaj facile enspezi monon, tamen estas ankaÅ neproduktiva uzado de resursoj, kaj pro tio ne tenebla. EmerÄantaj merkatoj tiel denove iÄas malsuprenirantaj merkatoj.
En la eÅrozono kreskas nun la postulo je ankoraÅ pli da novaj eÅroj: la inflacio restas malalta, la senlaboreco alta, kaj la eÅro-kurzo denove plialtiÄas. Ĉu tio estas ĉar Usono tamen plutenos la interezon malalta? Ĉu plia Ĉina kurzofalo estas atendebla? AnstataÅ komerca milito minacas valuta milito: kiu presas la plejmulton da mono, kaj tiel – per la plej ĉipa monero – povas pleje stimuli sian ekonomion? Mona konkurado kiu solvas nenion, sed ja plue malstabiligas la financajn merkatojn. Dume en Nederlando niaj tute optimismaj registaranoj ludas kun vervo la unikan rolon kiun la Nederlanda politiko ankoraÅ vidas por si mem destinatan en tempoj de eÅro kaj tutmondiÄo: la arĉa kvarteto sur la dekliva ferdeko de la Titanic.
AntaÅ preskaÅ okdek jaroj, la krizo finiÄis kiam multaj registaroj samtempe ekirigis senprecedencan ‘stimulprogramon’. Tio eliminis la senlaborecon, malaperigis Åuldojn, kaj donis al la ekonomio grandan nombron da teÄ¥nologioj. Estas vere ke ĉi tio fakte Äustas, sed Äi estas ankaÅ tro roza prezento de aferoj. Ĉar la drame pliiÄintaj registar-elspezoj faris ja miraklojn por la ekonomio, la tiel financita Dua Mondmilito perdigis al 72 milionoj da homoj la vivon.
Same pro la daÅra ekonomia stagnado, ankaÅ nun la monda paco troviÄas antaÅ flama fajro. Sirio estas nur la plej lastatempa ekflamiÄo en eksplodema Mez-Oriento. Putin-on ni renkontas ĉie. Kaj sur nia propra kontinento, atakoj kontraÅ rifuÄintoj kaj iliaj kvazaÅaj politikaj helpantoj ne plu estas esceptoj.
Nun ĉi ĉio povus ja ankoraÅ finiÄi seneksplode. Tamen, povus ankaÅ denove finiÄi ege malbone. La Åanco je tio nun pliiÄas jam dum jaroj. Lasi la ekonomion antaÅenstumbli estas nepravigebla risko. Tro multaj homoj staras tro longe ĉe la flanko. Tio nutras la malkontenton, la batalemon. Estas la politiko kiu devas kanaligi tiun energion, utiligi la financan spacon kiu ekzistas.
Estimata Nederlanda registaro kaj via tutaĵo de publikaj servoj, vi povas enspezi senpagan monon! Investu vi en la ekonomio! Tiel helpu vi la homojn akiri laborpostenojn! Ĉe tio dediĉu vin al investoj kiuj faros la ekonomion malpli dependa de fosilia energio kaj limigitaj krudmaterialoj. Ĉi ĉio repagos sin altgrade kaj larÄe. La klopodo necesa por fari la mondan ekonomion ekologie daÅrigebla, ja estis komparita kun tiu de milit-ekonomio. Se ni nun tamen devas ekbatali, lasu nin antaŠĉio ekigi la Äustan batalon. Komencu ni ekonomian stimulon kiu homajn vivojn savos, anstataÅ kostos.
Rens van Tilburg estas ligita al la Universitato de Utrecht (en Nederlando) kaj esploradas i.a. la financan sektoron de multnaciajn entreprenoj.
[i] IMF = Internacia Mona Fonduso
[ii] La konservativa ĉefministro Colijn, kiu tenis potencon de 1933 Äis 1939; la aktuala registaro de Colijn traktis programon de ampleksaj tranĉoj por konservi la valoron de la guldeno, rezultigante la tumultojn de laboristoj; vidu ankaÅ: http://epo.wikitrans.net/Netherlands_in_World_War_II