fonto:
laNederlanda ĵurnaloVolkskrant
https://www.volkskrant.nl/opinie/een-inentingsprogramma-tegen-nepnieuws~a4536287/
tradukis ĝin (el la Nederlanda en Esperanton) Toon Witkam
Mem fari falsan novaĵon
Nova metodo volas vakcini novaĵkonsumantojn kontraŠfalsaj novaĵoj.
Volkskrant 13 novembro 2017
Fare de Margriet Oostveen
en Hago (Nederlando)
La Brita televidstacio Channel 4 komence ĉi-jare organizis 'Fake Newsweek', kaj ĉe tio apartenis enketon por ekzameni kiel bone novaĵkonsumantoj povas distingi inter veraj kaj falsaj novaĵoj. Oni antaÅmetis al ili ses novaĵrakontojn, duono de kiuj estis fikciitaj. Nur 4 procentoj de la enketitoj travidis tion.
Sciencistoj pli frue jam montris, ke homoj ofte ankaÅ ne volas scii ke la faktoj ne akordiÄas. Fama ekzemplo estas la studo When Prophecy Fails el 1956 de la Usona psikologo Leon Festinger kaj du kolegoj, kiuj enfiltriÄis en sekton en Chicago, kiu antaÅdiris la finon de la tempoj. La sekto apenaÅ ÅanÄis la menson kiam la apokalipso je la menciita dato forrestis.
Faktoj estas ja ofte ankaÅ nur opinio, precipe kie opinioj venas sub premo, ankaÅ pro polarigado kompreneble. Se rakonto konfirmas imagon kiun homoj jam havas, pligrandiÄas la Åanco ke tio estas prenata kiel vera, eĉ se oni ofte diras ke io fakte malÄustas.
Danke al la New York Times, ekde du jaroj ni scias kiel aĉe mesaÄoj de el Rusio sur sociaj amaskomunikiloj estas disvastigataj per falsaj kontoj (troloj[i]) kaj komputilaj programoj por rapide multobligi tiajn mesaÄojn (bots[ii]). ĈirkaÅ la elektodebatoj en Usono pasintjare estis kvinoble tiel multaj por-Trump-bots kiel por-Clinton-bots, raportis Nieuwsuur[iii] lastan semajnon ankoraÅfoje, en ero pri la influo de falsnovaĵ-distribuado.
En tempo de du jaroj, 126 milionoj da Usonanoj trarigardis okdek mil mesaÄojn kiuj de el Rusio estis metitaj sur Facebook, skribis Huib Modderkolk sabate en ĉi-tiu ĵurnalo[iv], en nemalhavebla artikolo por kiu volas scii en kia fakta minbarita tereno ni intertempe per sociaj amaskomunikiloj kaj Google estas ektroviÄintaj. Scienca redaktoro Maarten Keulemans senmaskigis en filmeto sur nia hejmpaÄo kelkajn ekzemplojn el la torento de falsaj novaĵoj, kiu ankaÅ instigas venÄeman propagandon en Nederlando. Tiu filmeto estas rigardita pli ol miliono da fojoj. Ĉar se vi montras kiamaniere falsa novaĵo efektiviÄas, multe da homoj ofte montriÄas iom pli konsentema pri la faktoj ol kiam ili estas avertitaj, Äenerale, por falsa novaĵo.
Per malinformado-generilo, facilas
polui la amaskomunikil-medion.
Ĉi tio estas precize, kion Ruurd Oosterwoud (28) jam sciis. Oosterwoud sekvis universitatan studadon pri Rusio, kaj verkis du jarojn antaÅe sian finan sciencan eseon pri Rusa malinformado. En la tago de la referendumo en Ukrainio li argumentis sur la opiniopaÄo de ĉi-tiu ĵurnalo[v], kiel ni ankaŠĉi tie ambaÅflanke estis kaptitaj pro malinformado. "Pli da informado ne plu funkcias ĉi-momente. Estas Äuste la abundo, la kakofonío de opinioj kaj faktoj, kiu faras nin nescian."
Semajnon poste, li tial elpensis DROG, "malinformado-generilon", kiu lasas la uzanton mem fari kaj disvastigi falsan novaĵon, "tiel ke homoj povas sperti kiel facile oni povas polui la amaskomunikil-medion". La ideo sin apogas iom sur la vakcinado-teorio de socialpsikologo William J. McGuire, eksplikas DROG-partnero Jon Roozenbeek telefone de el KembriÄo, kie li promociiÄas pri la disvolviÄo de amaskomunikiloj en Orient-Ukrainio ekde 2014. Ĉe la Social Decision-Making Lab de la universitato esploradas Roozenbeek jam pli longe kielmaniere homoj manipulas informojn sur individua nivelo: kiel iu vere konvinkiÄas pri mesaÄo, aÅ ne? LaÅ la vakcinado-teorio, vi povas ankaÅ mensan reziston de homoj plialtigi, klarigante en milda formo por kio vi volas imunecon atingi: kiu mem faras falsajn novaĵojn, post tio rekonos falsajn novaĵojn pli rapide.
La Nederlanda Fonduso por Specialaj Ä´urnalistikaj Projektoj[vi] kunpagis por papera ludo kun tiu celo, kiu nun estas plue disvolvita Äis amuza online-ludo, trovebla ĉe www.slechtnieuws.nl[vii]. La anonimaj rezultatoj de ĉi tiu ludo estas kolektataj kaj de Roozenbeek prilaborataj en plua esplorado pri la vakcinado-teorio.
La ludanto de Slecht Nieuws komenciÄas kun tweet, rapide faras sian propran novaĵ-platformon, lernas polarigi, aĉeti falsajn adeptojn[viii] en Barato, aktivigi Twitter-bots, falsigi bildmaterialon, manipuli, maski, mensogi, neniam fari ekskuzojn, ktp. Tre rekonebla por tiu kiu mem iam estas trolita. Kaj sufiĉe kontentiga por ankaÅfoje ludi la rolon de agresanto.
Iun matenon mi kunrigardas kiam Ruurd Oosterwoud lasas grupon, de ĉirkaÅ 18-jaraÄaj studentoj en profesia klerigo, mem fari falsajn novaĵojn ĉe COMM, antaÅe la Muzeo por Komunikado, en Hago. Sur lia malferma demando "Kio estas falsa novaĵo?" sekvas en koruso la respondo "Ke la amaskomunikilaro mensogas".
Kiu ‘la amaskomunikilaro’ estas, tiam rapide klariÄas. Unu knabo ankoraÅ konfesas ĉiuvespere rigardi la novaĵojn sur la Nederlanda ĉefa televidkanalo – ĉirkaÅ li ili ĉe tio eksplode ekridegas. La resto diras: Facebook.
Do ludu tiun ludon.
[i] troloj , vidu inter aliaj: https://lernu.net/fr/forumo/temo/10566 kaj vidu ankaÅ:
https://eo.wikipedia.org/wiki/Interreta_trolo
[ii] bots , https://nl.wikipedia.org/wiki/Bot_(computerprogramma) kaj vidu ankaÅ:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Botnet
[iii] Nieuwsuur = aktualaĵoj-programo de la Nederlanda Publika Radiodissendado
[iv] ĉi-tiu ĵurnalo = la Nederlanda ĵurnalo 'Volkskrant'
[v] ĉi-tiu ĵurnalo = la Nederlanda ĵurnalo 'Volkskrant'
[vi] Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten , vidu https://fondsbjp.nl/
[vii] slechtnieuws aÅ Slecht Nieuws = malbona novaĵo vidu ankaÅ:
https://nl.bab.la/woordenboek/engels-nederlands/bad-news
[viii] falsaj adeptoj (en la Angla: fake followers; en la Nederlanda: nepvolgers)