fonto:
laNederlanda ĵurnaloNRC
https://www.nrc.nl/nieuws/2017/10/28/saoedische-vrouw-kan-zich-eindelijk-laten-zien-13331079-a1579071
tradukis ĝin (el la Nederlanda en Esperanton) Toon Witkam
Sauda virino finfine povas montri sin
La kronprinco ĉi-semajne anoncis, ke li volas ekzili la radikalan islamon en la lando. Pasint-monate konatiÄis ke Saudaj virinoj finfine rajtos aÅtoveturigi. Kion trovas ili mem, ĉu ili havos pli da libereco?
NRC 28 oktobro 2017
Fare de nia redaktoro
Maral Noshad Sharifi
Unu el la plej konservativaj landoj de la mondo, Sauda Arabio, komencas iÄi pli rilaksita, Åajnas. AÅskultu la vortojn pasint-marde de la 32-jara kronprinco Mohammed bin Salman: "Ni revenos al la modera islamo, kiu estas malferma vidalvide de la mondo kaj ĉiuj religioj." Tiuj estas intervenantaj tekstoj en Vahabisma lando kiu aplikas severan Åœario-leÄaron kaj kiel absoluta monarÄ¥io ankoraŠĉiam plenumas senkapigojn. Bin Salman diris ĉe konferenco en la ĉefurbo Riado ke li volas tuj forigi ekstremismajn pensojn. "Komencante hodiaÅ."
Je la fino de la pasinta monato jam estis anoncita ke Saudaj virinoj meze de 2018 rajtos stiri aÅton. Sole tio estis por Saudaj virinoj historia decido. Kion ili pensas pri ĉi tiu novaĵo? Ĉu ilia pozicio vere ÅanÄiÄadas?
La 25-jaraÄa Khadija AlSheikh el Riado ĵus diplomiÄis pri medicino. Ĉiumonate Åi perdos 113 Äis 226 eÅrojn al Åoforoj. "Ĉe ni hejme, neniu povis kredi la novaĵon," AlSheikh rakontas telefone, per ĉifrita app. "Mia frateto estis Äoja, ĉar li diris: ‘Nun vi povos kelkajn jarojn veturadi min per aÅto’. Kaj mia patrino jam mendis Volkswagen."
AnkaÅ 36-jaraÄa tradukisto, eksedziÄinta patrino de du, estas tre dependa de Åoforoj. Åœi estis en 2011 arestata kiam Åi, ĉe agado kun kelkaj virinoj, eksidis ĉe la stirilo. Kelkajn horojn poste Åi povis iri, kiam Åi en kontrakto estis promesinta ke Åi ne denove malobeos la regulon.
La virino estas aktiva kun Twitter kaj havas 13.300 sekvantojn. Ĉar Åi volas libere povi paroli kaj havas maloftan nomon, Åi ne volas kun Åia nomo en la ĵurnalo – NRC ne scias, kiu Åi estas.
La taksiveturadoj, kiujn Åi devas mendi kvar aÅ kvin fojojn tage, ĉiam kaÅzas ĉagrenon, Åi rakontas. "Åœoforoj sonorigas kiam ili estas tie kaj diras: "Venu nun malsupren!" – ni ne estas familio, mi pensas tiam. Kelkfoje ili ne volas iri ien, ĉar ili trovas tion tro malproksima." Aliaj Åoforoj vere Äenas vin, Åi diras. "Ili ja havas vian telefonnumeron, kaj tiam unu tagon post la veturado ili telefonas al vi kaj invitas vin. Se vi diras ne, ili diras: "Tiam ni diros al via maskla gardisto ke vi hieraÅ eliris Äis malfrue".
Io pli laÅta: "Ili laborakiras monon pro la fakto ke niaj rajtoj kiel virinoj estas malrespektataj."
Ŝi estas momenton silenta. "Vi ne havas ideon, kion ĉi tiu nova regulo signifas al ni."
Al virinoj oni nun pli aÅskultas
Ĉu la lando vere esence ÅanÄiÄas, tio ankoraÅ malfacilas diri. AnkoraŠĉiam, ĉiuj knabinoj kaj virinoj havas viran kuratoron, kutime patro aÅ edzo, al kiuj ili devas peti permeson pri preskaŠĉio – ekhavado de metio, vojaÄado eksterlanden. "Sed dum la lastaj monatoj, frapas mian atenton ke la indiferenteco pri la bezonoj de virinoj malpliiÄis, oni nun pli aÅskultas al virinoj," diras Hatoon Al Fassi per telefono de el Riado. Åœi instruas ĉe la King Saud University[i] en Riado kaj esploradas jam pli ol dudek jaroj la pozicion de virinoj en Åia lando. "Vi vidas Äin ankaÅ kiam vi estas ekstere. En la flughaveno sidas nun subite virinoj malantaÅ la registriÄ-giĉetoj, tio antaÅe ne ekzistis. En restoracioj vi estas bonvenigata de virino. Virinoj staras en nutraĵkamionoj por vendi manÄaĵojn. Ili fariÄas pli kaj pli parto de la publika spaco."
Tio rilatas kun ekonomiaj reformoj, kiujn la Sauda reÄo volas efektivigi. La plej granda oleo-produktanto de la mondo volas iÄi malpli depende de oleo-enspezoj – ankaÅ virinoj devas pro tio eklabori. Sen aÅto tio ne eblas en lando kiu estas preskaÅ duoble pli granda ol Skandinavio. Ĉar Åoforoj kostas multe, estas por iuj virinoj finance nealloga labori.
Virinoj malantaÅ la vendotablo
Kvankam iom pli ol duono de la universitataj diplomiÄintoj en Sauda Arabio estas virinoj, laÅ ciferoj de la Monda Banko (2016) virinoj okupas nur 15 procentojn de la laborpostenoj. Ili ankaÅ ne rajtas fari ĉiujn studojn. Labori en la prizorgado jam longe estis permesata. Ekde 2013 ekzistas virinaj advokatoj, kaj ekde kelkaj jaroj virinoj ankaÅ rajtas labori en la amaskomunikiloj, diplomatio, detalvendado kaj enhospitaligo. Malrapide venos pli da eblecoj.
De el eksterlando, Sauda Arabio estas jam jarojn sub premo por plibonigi la pozicion de virinoj. "Estas ekonomiaj motivoj malantaÅ la reformoj, sed mi ankaÅ rimarkas novan politikan vizion," diras Al Fassi. "La ideo, ke vi fakte uzas la kapablecon de virinoj, estas nova."
Ĉu ne estos tiel ke nur riĉaj, altedukitaj virinoj profitos? Ne, Åi diras. "Kaj malriĉaj kaj riĉaj virinoj volas esti ekonomie sendependaj. Ĉiuj virinoj profitos de la fakto, ke laborado fariÄas pli normala por virinoj."
Barista en espreskafdrinkejo
AnkaÅ la lastatempe diplomiÄinta kuracisto Khadija AlSheikh vidas ÅanÄojn en la stratoj, Åi diras. Pli da viroj kaj virinoj kune iras al arta ekspozicio aÅ foodtruckfestival[ii]. Åœi ankoraÅ volas ne tuj eklabori kiel kuracisto. Åœi Åatas dancadon, precipe ĉe hipa muziko kaj Afrobeats, kaj lastatempe dum kelkaj horoj semajne Åi donas danclecionojn kaj crossfit[iii]-trejnadon al virinoj. Åœi ankaÅ laboras partatempe kiel barista[iv] en espreskafdrinkejo.
"Lastatempe oni ankaÅ vidas multe pli ofte virojn kaj virinojn, ne edziÄintaj, kiuj kunvenas kaj paroladas pri laboro," Åi diras. "Mi unue ekhavis raran senton kiam viro subite eniris lokon kie mi sidis kun nur virinoj. Nuntempe tio sentas normale."
Alia ÅanÄiÄo, iom malpli freÅdata, estas ke Åia patro povas doni ciferecan permeson se Åi ekzemple volas iri eksterlanden. "Li ne plu bezonas skribi letereton, do se mi estas en la flughaveno, mi povas eliri el la lando pli rapide".
Ĉu jam ekzistas ÅanÄiÄo, en la mentaleco de viroj, pri la rilato ‘viro-virino’? AlSheikh pensas ja. "Pro tio ke viroj en la laborejo kaj en publikaj lokoj kontaktiÄas pli kun virinoj ekster sia familio, kaj rimarkas pli la valoron de virinoj, ili pli bone komprenas kial la virinrajtoj gravas."
"Mi ĉiam diras: la lukto ne okazas inter viroj kaj virinoj, sed inter du ideologioj", rakontas la 36-jaraÄa Twitter-aktivulino. "Ekzistas viroj, kiuj estas pli feministaj ol iuj de niaj virinoj." Åœia propra familio estas malate edukita kaj tre konservativa. "Multaj homoj ankoraÅ vidas virinojn kiel posedaĵojn." Sed teÄ¥nologio, nova informo kaj scio ÅanÄas Saudajn junulojn, Åi diras. "Pli da junuloj nun edziÄas pro amo, ne ĉar iliaj gepatroj volas tion."
Viroj kaj virinoj kontaktiÄas inter si pere de app, ankaÅ pere de Tinder[v], kaj kapablas trovi unu la alian pli facile. Sur sekretaj lokoj ili interkonsentas. "Brita amiko de mi antaÅ nelonge diris: ‘SaÅdaj virinoj dum unua rendevuo jam baldaÅ staras alirebla por seksumo’," Åi diras. "Ni lernis kiel infano, ke se gefraÅloj renkontiÄas, Satano estos la tria persono en la kunularo. Äœuste ĉar estas tabuo, junuloj volas fari pli da kontakto kun la alia sekso. Kaj ili baldaÅ havas sekson ĉar ili scias, ke estas eble la sola Åanco ke ili vidas unu la alian."
La religia polico jam dum jaro ne plu vidis ilin. En la pasinteco, vi ĉiam devis esti singarda kontraÅ tio. "Nun ne gravas, ĉu mia abaya estas malferma" – tio estas longa robo kiu kovras la korpon kaj estas deviga por virinoj. "Eĉ se mi kiel provo kuras sen kaptuko, nenio estas dirata."
Online influencers
Yasmeen Sudairy aÄas 36 jarojn kaj vojaÄas jam dum jaroj tien kaj reen inter sia naskiÄloko Jedda kaj la Franca ĉefurbo Parizo, kie Åi laboras kiel artisto kaj kromenspezas en la modo-industrio. "Ĉiufoje kiam mi reiras, mi havas la senton ke ree vivas freÅaj ideoj inter junuloj. Ili estas influataj de artistoj kaj online influencers[vi]. La generacio de mia patrino venis unu fojon semajne eksteren, mia generacio jam multe pli, kaj post unu jaro virinoj rajtos eĉ veturi." Ridanta: "AnkoraÅ antaÅ ol bonaj vojoj estas konstruitaj".
Sauda Arabio ne konas sendependajn sciencajn agentejojn, kiuj esploras evoluojn en la socio. Do malfacilas eltrovi kiel granda estas la grupo kiu bonvenigas la ÅanÄojn. Estas ne ekspektebla, ke ĉiuj junuloj subite fariÄos open-minded, diras Al Fassi. "La lando influis homojn kvardek jarojn longe pere de konservativa edukado, konservativaj amaskomunikiloj. Logike ke homoj pro tio konservativiÄas. Iuj homoj ÅanÄiÄas, kion povas kaÅzi ilia karaktero aÅ grava persono en ilia ĉirkaÅaĵo, kiu sugestis al ili aliajn ideojn; sed ankaÅ povas kaÅzi sociaj amaskomunikiloj aÅ vizito al eksterlando."
La plej grava venonta paÅo kiun la dinastio devas meti, kio estas tio? "Fari finon de la viraj kuratoroj," diras Al Fassi. "Mi ne pensas, ke pri tio la gvidantoj ankoraÅ longe atendos. Bezonas multan tempon kaj estas tro multekosta por ĉiam devi atendi la permeson de iu."
LaÅ Åi, plej gravas ke virinoj nun sentos sin pli feliĉa en la lando. IÄis pli trankvila kaj pli sekura por virinoj sur la stratoj, Åi diras. "Sauda Arabio fariÄis por ni pli vivebla."
Fono
ReÄa domo, oleo kaj islamo
Sauda Arabio jam jardekojn estas ultra-konservativa lando, kiu ÅanÄiÄas malmulte. Post kiam en 1979 la Granda Moskeo de Mekko estis okupita de islamaj batalantoj, la registaro efektivigis reislamigon, precipe en la instruado.
Sauda Arabio estas gvidata de sinsekvantaj filoj de fondinto Abdel-Aziz ibn Saud. La pasintan someron la potenca 32-jaraÄa Mohammed bin Salman iÄis kronprinco. Li celas modernigi Saudan Arabion. En aprilo li diris al Washington Post: "Mi estas juna. Sepdek procentoj de nia loÄantaro estas junaj. Ni ne volas malÅpari niajn vivojn en tiu akvokirlo kie ni jam tridek jarojn troviÄas. Ni volas ĉesigi tiun epokon."
Pro la malaltaj oleo-prezoj, la lando devas iÄi malpli dependa de oleo-produktado. Kaj baldaÅ – la unuan fojon ekde 2010 – estos ekonomia recesio.
[i] King Saud University, vidu https://epo.wikitrans.net/King_Saud_University
[ii] foodtruckfestival, vidu https://www.ecenglish.com/en/social/blog/montreal/2015/06/22/food-truck-festival-in-montreal-bouffons
[iii] crossfit, vidu https://games.crossfit.com/
[iv] barista, vidu https://epo.wikitrans.net/Barista
[v] Tinder, vidu https://tinder.com/app/login
[vi] online influencers (enretaj influantoj), vidu: https://www.i-scoop.eu/online-influencers-want/