fonto:
laNederlanda ĵurnaloNRC
https://www.nrc.nl/nieuws/2017/01/26/de-oogst-van-het-neoliberalisme-6395337-a1543253
tradukis ĝin (el la Nederlanda en Esperanton) Toon Witkam
La rikolto de la novliberalismo
Post la falo de la Muro en 1989, la novliberalismo progresis ankaÅ sur la EÅropa kontinento. Sed Äi ne alportis la prosperon kiun ekonomikistoj kiel Milton Friedman antaÅe prognozis. Nun la novliberala epoko finiÄos.
NRC 27 januaro 2017
Fare de nia redaktoro Bernard Hulsman
Novliberaluloj estas kvazaÅ komunistoj, la Germana kultur-historiisto Philipp Ther[i] rimarkigas en sia verko Europe since 1989. A History.[ii] Ortodoksaj marksistoj kredis ke, post la neevitebla kolapso de la kapitalismo, unue sekvus socialisma fazo, tiel eksplikas Ther (1967) en la anglalingva eldono de sia en Germanio aklamita studo el 2014 pri EÅropo post la falo de la Muro. En la socialisma transir-periodo, forta Åtato efektivigus la senklasan socion. Post tio la redundiÄinta Åtato mortus, kaj kun la eterne daÅranta komunismo la fino de la historio estis fakto.
Sufiĉe ironie kredis fanatike kontraÅ-komunismaj okcidentaj ekonomikistoj kiel la Usonano Milton Friedman (1912-2006) sammaniere, ke necesus potenca centra banko kaj Åtato por post la falo de la Muro efektivigi kapitalismajn ‘reformojn’ en la iamaj socialismaj landoj de Orient-EÅropo. Se la kapitalismo post iom da tempo estis akirinta daÅran piedtenejon, la ‘nevidebla mano’ de la merkat-ekonomio povus regi la socian vivon, kaj la Åtato povus esti limigata Äis absoluta minimumo.
La Sovetunio kaj ties Orient-EÅropaj satelitoj ne povis daÅrigi la socialisman fazon, kaj neniam atingis la komunisman paradizon. KontraÅe, en la okdekaj jaroj la socialismaj plan-ekonomioj trafis en senelirejon, tiel eksplikas Ther komence de sia libro. Ne la kapitalismo, sed la socialismo pereis ĉirkaÅ 1990 pro ‘internaj krizoj’ kaj revolucioj. Sed ankaÅ la novliberalismo, kiu poste sub premo de la Internacia Mona Fonduso kaj aliaj pruntedonantoj severe estis enkondukata, ne alportis la promesitan prosperon kaj abundon.
Certe, post ofte katastrofa ekonomia malprogreso en multaj iamaj socialismaj landoj, pliboniÄis la situacio ekde la mezo de la naÅdekaj jaroj, skribas Ther. Ekzemple la Malneta Enlanda Produkto (MEP) de Pollando kreskis tiam ses Äis ok procentojn jare, sed ĉu la Polan miraklon kaÅzis novliberalaj reformoj, tion Ther pridubas. Plie, la kresko de la MEP ne indikas tiel multe pri la evoluoj de lando: la diferencoj inter ekzemple la grandaj urboj kaj la kamparaj areoj en Pollando daÅre fariÄis nur pli grandaj. Varsovio estas boom-town kun novaj, brilantaj ĉielskrapantoj de famaj arÄ¥itektoj kiel Daniel Libeskind, sed ne malproksime ekster la Pola ĉefurbo oni imagas sin en la deknaÅa jarcento. Pollando nun konsistas el du landoj, Ther rimarkigas: la Pollando de la bone edukita junularo kun kosmopolita vivo en la grandaj urboj, kaj la ‘Polska B’ por malriĉaj maljunuloj kaj kamparloÄantoj kiuj ne kapablas kunveni en la post-komunisma epoko.
Tamen Europe since 1989 estas ne la tioma laÅmoda tirado kontraÅ la novliberalismo, avertas Ther en sia enkonduko. Ekzistas ja neniu pruvo por la aserto ke la novliberala trio - drakonaj dekretoj pri limigo de publikaj elspezoj, privatigo de Åtataj entreprenoj kaj senreguligo – estas la kaÅzo de la pliiÄinta prospero en Pollando, sed landoj kiel Ukrainio kaj Rumanio, kiuj ne fordonis sin al la ekonomia Åok-terapio, trafas eĉ pli malbone. Ekonomia sukceso de la estintaj Orientbloko-Åtatoj dependas precipe de tio kion Ther nomas ‘socia kapitalo’. Tio estis en Pollando, kun Äia bone edukita loÄantaro kaj larÄe bazitaj opozicio-movadoj kiel Solidarnosc, en la revolucio-jaro 1989 multe pli granda ol en Rumanio, kiu havis treege subpreman reÄimon kiu ĉiun socian vivon sufokis.
Europe since 1989, kio origine havas la pli bonan titolon Die neue Ordnung auf dem alten Kontinent, nomiÄas la libro de Ther, sed Äi temas ĉefe pri Orient-EÅropo. Tie okazis ja ankaÅ la plej grandaj ÅanÄoj kaj plej tumultaj disvolvoj en EÅropo, kiuj fine ankaÅ trafis la reston de EÅropo, precipe Germanion.
RuÄa fadeno estas la apero kaj disvastigo de la novliberalismo. Tiu komenciÄis ĉe la enoficiÄo de Margaret Thatcher en 1979 kiel Brita ĉefministro. Sur la kontinento Åia severa reformo de la prizorgoÅtato, por kiu laÅ Thatcher ekzistis ‘ne alternativo’, unue kaÅzis malmulte da imitado. Nur kiam la Orientbloko en 1990 kolapsis, kelkaj Orient-EÅropaj landoj laÅ Thatcher-a maniero dissolvis siajn planekonomiojn por fari lokon por la merkat-ekonomio.
Finfine la nova, novliberala ordo en diversaj Orient-EÅropaj landoj, ankaÅ influis la Germanan ‘socialan merkat-ekonomion’. Kiam grandega monfluo al la novaj Orient-Germanaj Åtatoj de la Federacia Respubliko post dek jaroj ankoraÅ daÅre ne estis kondukinta al ekonomia reviviÄo, Germanio alkonformiÄis al la novliberala Orient-EÅropo, kaj la registaro gvidata de la social-demokrato Gerhard Schröder ‘reformis’ la prizorgoÅtaton. Por pravigi la signifan redukton de la apogpagoj en la kadro de la Harz-leÄoj, Schröder eĉ uzis la vortojn de Thatcher pri Åia politiko: ‘There is no alternative’, krio kiun novliberaluloj dum la lastaj jardekoj tiom ofte uzis, ke Äi estas mallongigita Äis ‘TINA’.
Poste la posteulo de Schröder, Angela Merkel, ripetus tiun ‘TINA’, kiam Grekio dum la eÅro-krizo venis en gravajn financajn problemojn, kaj fare de la EÅropa Unio estis punita pere de peza reÄimo de Åparado, privatigo kaj malreguligo.
Ther rakontas la historion de la disvastiÄo de la novliberalismo en EÅropo je preskaŠĵurnalistika maniero. Politikajn kaj social-ekonomiajn konsiderojn li alternigas kun priskriboj de siaj propraj spertoj kaj la travivaĵoj de amikoj kaj familianoj en la post-komunisma Orient-EÅropo. Li ankaÅ faris rondvojaÄon tra Mez- kaj Orient-EÅropaj urboj kiel Varsovio, Prago kaj Berlino, ĉe kio li konstatas ke la ĉefurbo de la unuiÄintaj Germanioj perdis terenon. En la ĉapitro pri Italio, la sola lando ekster Mez- kaj Orient-EÅropo kiun li pritraktas amplekse, li konstatas ke la junulara senlaboreco tie estas ekstreme alta, kaj ke la junuloj kiuj ja havas laboron estas pagataj ofte tiel malbone, ke ili ne kapablas vivi de tio, kaj restas loÄi hejme.
Popolismaj partioj
Italio ege bezonas ‘reformojn’, konstatas Ther, sed li pensas ke la problemoj de la Itala prizorgoÅtato estas tiel grandaj ke ili estas nesolveblaj. Unu el la obstakloj por ‘adaptiÄo’ estas la popolismaj partioj kiuj tie jam en la okdekaj jaroj aperis kaj kiuj ĉiufoje turnas sin kontraÅ novliberalaj mezuroj. Intertempe emerÄis en preskaŠĉiu EÅropa lando, ankaÅ en Germanio, popolismaj partioj aÅ movadoj kiuj povas esti certaj pri multa apogo. En Hungario kaj Pollando regas nun eĉ popolistoj gvidataj de Viktor Orbán kaj Jaroslav Kaczynski.
Ther vidas la popolismon kiel esprimon de malkontento pri la novliberala ordo kiu vivas ĉe grandaj partoj de la EÅropa loÄantaro. Kaj kvankam li konsideras sin kiel historiisto ne kapabla fari bonajn prognozojn, li antaÅvidas la finon de la novliberala epoko kaj de TINA[iii]: la popolistoj sugestas ke ili havas alternativon por senbrida merkatfunkciado. Kio anstataÅos la novliberalan ordon, ne estas direbla. Sed "la politikaj respondoj al la novliberalismo povus ja esti eĉ pli eksplodemaj ol la ekonomiaj konsekvencoj", Ther minace skribas en la antaÅparolo kiun li pasintsomere verkis por la Angla eldono de lia melankolia freÅdata historio de la novliberala EÅropo.
[i] Philipp Ther: vidu ankaÅ https://de.wikipedia.org/wiki/Philipp_Ther
[ii] Europe since 1989. A History. vidu http://press.princeton.edu/titles/10812.html
[iii] TINA = ‘There is no alternative’