fonto:
laNederlanda ĵurnaloNRC
https://www.nrc.nl/nieuws/2016/09/21/feitenvrijheid-das-helemaal-niet-nodig-4395254-a1522602?utm_source=NRC&utm_medium=banner&utm_campaign=Paywall
tradukis ĝin (el la Nederlanda en Esperanton) Toon Witkam
Libereco pri faktoj? Tute ne necesa
Pri la ekonomio, ĉu vi povas havi troon da datumoj? Malfacila demando, sed en semajno kiel la nuna certe farinda.
NRC 22 septembro 2016
Fare de Maarten Schinkel
Merkrede[i] komenciÄis en la Nederlanda Parlamento la tiel nomataj Äœeneralaj Konsideroj, kaj hodiaÅ[ii] tiuj daÅriÄas. Pro la antaÅvideblaj elektoj en marto venontjare, ili nun havas ankoraÅ eĉ pli politikan nuancon ol kutime. Kaj en la serĉkapt-barelo da datumoj, trovas ĉiu ja ion valoran por subteni siajn argumentojn.
Kvaronjarcenton antaÅe, la kvanto da ciferoj pri ekonomio kaj socio estis ankoraÅ relative limigita. La interperiodoj estis longaj kaj la publikigado estis tre prokrastita. Nun oni dronaĉas en la datumoj, kiuj ne plu estas je jarbazo, sed ofte je kvaronjar- kaj en multaj kazoj je monat-bazo. Publikigo estas ofte preskaÅ tuja. Pere de tio ni do iris ekde priskribo de la estinto al skizo de la nuno. Kaj ĉiam pli ofte ni jam moviÄis al la nova nuno: la ‘post nelonge’. Prognozoj, pritaksoj kaj projekcioj: ties graveco kaj atentovaloro forte pliiÄis. La rezulto de opinisondoj estas konfuzata kun la vero.
Cirkulas nun tiom da datumoj pri la ekonomio, ke mensogi tute ne plu necesas.
Prenu du freÅdatajn opinisondojn. El esploro kiun faris Ipsos[iii] komisiite de la NOS[iv], tiun ĉi semajnon malkaÅiÄis ke Nederlandanoj ne tre Äojas pri la ekonomio. Pasintjare 3 el 10 atendis ke irus pli bone, nun tio estas nur 2 el 10. Sed lunde[v] montris el alia opinisondo, tiu pri la konsumant-konfido fare de la Centra Buroo por Statistiko (CBS)[vi], ke la Nederlandanoj Äuste estas tre pozitivaj pri la ekonomio – eĉ la plej multpromesaj ekde la krizo en 2008. Kaj la preteco fari grandajn aĉetojn estas la plej alta ekde 2001.
Ĉu tiuj konstatoj ambaŠpovas esti veraj samtempe? Tio eble dependas de distribuado kaj koncentrado de la opinioj de prienketitaj civitanoj.
Alia, kaj potenciale eksplodema, problemo: pensiuloj dum la lastaj kvar jaroj iris plej malantaÅen koncerne aĉetpovon. Sed de neniu grupo en la nuna jarcento la malriĉeco malpliiÄis tiom kiel ĉe pli-ol-65-jaraÄaj. La enspezmalegaleco en tiu grupo malpliiÄis en tiu periodo, kaj estas en ajna kazo pli malgranda ol en la cetero de la loÄantaro. La havaĵmalegaleco inter maljunuloj kontraÅe estas Äuste granda. Ilia averaÄa enspezo estas preskaÅ la sama kiel tio de homoj inter 25 kaj 45 jaroj – la pinthoro en la vivo, dum kiu la familio establas sin. Ĉu pensiuloj meritas aldonan apogon? Jes. Ne.
AnkoraÅ unu sola alia ekzemplo, laÅ indiko de Bloomberg. La Nederlanda ekonomio kreskos en 2017 je nur 1,3 procentoj, laÅ takso de ING[vii]. Tio faras nin pesimismaj, ĉu ne? Feliĉe ekzistas ankaÅ takso de ABN[viii], kun ekonomia kresko de 1,5 procentoj en 2017. AÅ iÄas eĉ 1,6 procentoj (RABO[ix])? Ne, ne: la Centraal Planbureau (CPB)[x] diras 1,7 procentojn, dum la Internacia Mona Fonduso jam iom pli frue asertis eĉ 1,9 procentojn. Sensencaĵo, kompreneble: iÄas multe pli bone. Nur rigardu la taksojn de la EÅropa Komisiono, de 2 procentoj, aÅ tiujn de la OEKD[xi], kun 2,1 procentoj.
La prognozoj ĉiuj havas sian proprajn metodojn, ili estas faritaj en diversaj momentoj kaj estas ĉiuj defendeblaj kiel propraj veraĵoj. Ĉar la realaĵo de 2017 estas ankoraÅ ne disponebla. Kaj proksimume je tiu tempo estos jam forpuÅita de la ekspektoj por 2018.
En la nuntempaj tagoj, oni abunde priplendas liberecon pri faktoj en la politiko kaj la publika opiniformado. Sed fari Åercon pri tio, kio prezentas sin kiel faktoj, tute ne necesas. Ĉar la problemo estas multe pli granda: nunmomente multe tro da aferoj estas samtempe ‘veraj’.
Maarten Schinkel ĉiusemajne en la NRC verkas kolumnon pri makro-ekonomio kaj financaj merkatoj.
[i] Merkrede, la 21-an de septembro 2016
[ii] hodiaÅ, la 22-an de septembro 2016
[iii] Ipsos = mondvasta firmao por merkat-esploro
[iv] NOS (Nederlandse Omroep Stichting) = Nederlanda fondaĵo por radio kaj televido
[v] lunde, la 19-an de septembro 2016
[vi] 'Centraal Bureau voor de Statistiek' (CBS), en Nederlando
[vii] ABN (Algemene Bank Nederland) = unu el la plej grandaj bankoj en Nederlando
[viii] ING = ankaÅ unu el la plej grandaj bankoj en Nederlando
[ix] RABO (RAiffeisen-BOerenleenbank) = ankaÅ unu el la plej grandaj bankoj en Nederlando
[x] La Centraal Planbureau (CPB) estas esplorinstituto de la Nederlanda registaro; Äi prognozas kaj liveras ekonomian analizon al ministroj, politikistoj, sindikatoj, organizoj de dungantoj, ktp.
[xi] OEKD = internacia Organizo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Disvolvado (angle: OECD, Organisation for Economic Co-operation and Development)