fonto:
laNederlanda ĵurnaloNRC
http://www.nrc.nl/nieuws/2016/08/19/we-bouwen-aan-een-dictatuurvan-data-3333699-a1517178
tradukis ĝin (el la Nederlanda en Esperanton) Toon Witkam
‘Ni estas konstruantaj diktatorecon de datumoj’
Grandaj vortoj estas lia komerca marko. Li antaÅvidas “militon†se aÅtoritatoj tro fidas al ‘big data’. "Eĉ la trafiklumojn en urbo ni ne kapablas plene optimumigi", diras Dirk Helbing, profesoro ĉe TU Delft.
NRC 20 aÅgusto 2016
Intervjuo fare de Wouter van Noort
Post telefonoj kaj televidoj, nun ankaÅ tutaj urboj kaj aÅtoritatoj iÄas smart. Sur pli kaj pli da lokoj pendas kameraoj kaj aliaj sensoroj kiuj observas civitanojn. Tutmonde eksperimentas policservoj per prognozaj algoritmoj, kiuj surbaze de grandaj kvantoj da datumoj provas kalkuli kie estas la plej granda Åanco por krimo, tiel ke ili povas agentojn prevente sendi tien.
Datumoj pri civitanoj estas uzataj por polica serĉado, sed ankaÅ por la elprovado kaj formulado de diverÄaj politikaj rimedoj: de parkado-politiko Äis san-zorgado. Komputiloj kaj datumoj tiel ludas ĉiam pli grandan rolon ĉe politikaj decidoj. En Nederlando, la parlamento baldaÅ voĉdonos pri proponoj por eĉ ankoraÅ plifaciligi al aÅtoritatoj la aliron al personaj datumoj de civitanoj.
Ĉiuj tiuj evoluoj kunkune estas tre danÄeraj, diras Dirk Helbing, profesoro pri komputa sociologio ĉe la TU Delft[i] kaj la Svisa ETH Zürich[ii], unu el la plej aklamataj teÄ¥nologiaj universitatoj en EÅropo. LaÅ tiu Germana profesoro, big data kaj grandskala kontrolado de aÅtoritatoj kondukas al nova speco de totalisma socio. "Mi estas tre maltrankvila. Ni venas pli kaj pli en gravan sistemkrizon. Mi timas baldaÅ eble eĉ militon, se entreprenoj kaj aÅtoritatoj tiel kontinuus kiel nun."
Jen grandaj vortoj. Tiuj do estas komerca marko de Helbing – aldone al ties brilaj kostumoj kaj helrozaj kravatoj. En la Germana publika debato pri teÄ¥nologio, Helbing pli ofte prenas starpunktojn kiuj sonas sufiĉe severaj. Tion, kio en lia opinio estas erara uzo de big data, li ofte mencias ekzemple "faÅismo 2.0 aÅ komunismo 2.0".
Helbing estas fizikisto kaj matematikisto, specialiÄinta en kompleksaj socialaj sistemoj kaj nudging: kondut-manipulado de homoj pere de cifereca teÄ¥nologio. Tio estas malofta kombino de diverÄaj esplorterenoj. "Li estas tre originala viro, kiu estas vere obsedita de la problemoj de la mondo", diris Jeroen van den Hoven, profesoro pri etiko kaj dekano de la fakultato de teÄ¥nologio, regado kaj entreprena gvidado de la TU Delft.
Pro sia iniciato, Helbing estis tie pasintjare enoficigita kiel profesoro. "Iuj lasas eble distri sin de lia aparta apero kaj liaj fortikaj vortoj. Sed ĉe ĉiu pretendo de li, troviÄas tre fundaj sciencaj artikoloj por provi Äin. Li estas mondvaste aparte serioze rigardata, de akademiuloj kaj politikistoj."
Ideologio de teĥnologiaj entreprenoj
Helbing antaÅe ĉijare partoprenis al la Forschungsgipfel, ĉiujara pintokonferenco inter Germanaj sciencistoj kaj la kanceliero Angela Merkel. Li estas en laborgrupo de la World Economic Forum, pensfabriko de entreprenoj, akademianoj kaj politikistoj. Li publikigis pasintjare en la scienca revuo Nature.
La zorgoj de Helbing, de kie venas tiuj? "Entreprenoj kaj aÅtoritatoj dum la lastaj jaroj freneze kolektis datumojn, pro la ideo ke ni povas optimigi la mondon – daÅre observante nin de supre. Sed kaÅze de tutmondigo kaj ciferecigado, la mondo fariÄis tiel kompleksa ke tio tute ne eblas."
"La ideo malantaÅ amaskontrolado kaj big data estas: se vi havas sufiĉe da datumoj, la vero aperos aÅtomate. Pintaj manaÄeroj kaj politikistoj devas fari kion la datumoj rakontas al ili. Jen la ideologio kiun disvastigis la teÄ¥nologiaj entreprenoj. Ni konstruas specon de superkomputilo kiu diras al ni kion ni devas fari. Nova totalisma sistemo. Diktaturo de datumoj."
En junio komenciÄis en Usono jurisdikcio-eksperimento helpe de datumoj pri suspektatoj. Algoritmoj antaÅdiras tie, surbaze de tiuj datumoj, la Åancon de recidivo. LaÅ Helbing, la penso malantaŠĉi tiu speco de teÄ¥nologioj estas bazitaj sur plene malÄusta supozo pri kiel la cifereca socio funkcias. "Tiu socio estas ja multe tro kompleksa por sen io plu surmapigi Äin per datumoj. "
"Kio okazas en la cifereca ekonomio: ĉio kaj ĉiu iÄas konektata unu kun la alia. Pensu pri socialaj retoj, lerta infrastrukturo, elektraj retoj, internet of things. Ĉio tiel iÄas ankaÅ dependa de ĉio, do formiÄas sennombrajn konektojn: okazaĵo unuflanke de la mondo povas rapide havi konsekvencojn aliflanke."
"Tio faras la socion tiom pli kompleksa, ke regado de supre – per kolektado de datumoj kaj bazi decidojn sur tiuj – estas iluzio. Ni eĉ ne kapablas plene optimumigi la trafiklumojn en urbo, ĉar tiuj sistemoj jam estas tro kompleksaj. Do certe ni ne kapablas tiaĵon por tuta socio."
La argumentado de Helbing tutrekte kontraÅas al la epokspirito. Ĉie en la mondo aÅtoritatoj daÅre faras pli da politiko surbaze de datumoj, ofte kun helpo de teÄ¥nologiaj entreprenoj kiel IBM kaj la rapide kreskanta Palantir el Silicon Valley. Singapuro havas la ambicion iÄi la unua smart nation, Barato elspezas dekojn da miliardoj por smart cities. "La ideo ke oni povus tutajn landojn aÅ urbojn laÅ Äusta maniero optimigi helpe de big data, estas absurda, absolute absurda. Kiom ajn da datumoj vi kolektas, la mondo estas ĉiam pli kompleksa, do ili donas falsan certecon."
Sed kiel ĉi tiu teÄ¥nologio povus laÅ vi kaÅzi krizon?
"Ĉiu epoko havas siajn proprajn sukcesprincipojn. Unue estis la agrikultura socio, en la deknaÅa jarcento venis la industria socio, poste la servo-ekonomio. Ni nun estas precize en la transirfazo al la cifereca ekonomio. Ĉe nova ekonomia epoko decas nova maniero por organizi la socion, nova sistemo de direktado. En la kamparana socio ĉiu mem devis peni postvivi, en la industria epoko entreprenistoj decidis – plejparte de sube, sen interveno de aÅtoritatoj – kio okazis."
"Tiu sistemo ja kondukis al kresko, sed ekzistis neniu atento pri malriĉeco, senlaboreco kaj la medio. La servo-socio provis ripari tion pere de regulado, administrado, optimumigo de supre. AnkaŠĉiuj grandaj internaciaj organizoj, kontrolistoj kaj vastaj administraciaj sekcioj, estis tiam plie ekipataj. Tio longtempe funkciis bone, sed nun estas tre rapide malsukcesanta. Ĉar tion regi de supre eblas ja en analoga mondo, sed ne plu en la kompleksa cifereca mondo."
Tia sistemÅanÄo ja ankaÅ povas bone disvolviÄi glate, sen granda krizo, ĉu ne?
"La historio de grandaj sistemtransiroj ne trankviligas. La transiroj de kamparana ekonomio al industria epoko, kaj de industria epoko al servo-ekonomio, kondukis al grandaj krizoj, revolucioj kaj militoj. La revoluciojaro de 1848, kaj la socia agitiÄo ĉirkaÅ la Unua Mondmilito en 1914, estas ekzemploj de tio. Kaj ni nun estas sur punkto kie ni devas fari la transiron, fari grandan paÅon, aliakaze denove fiaskas. Kelkaj aÅtoritatoj kaj ekzemple grandaj bankoj, kiuj profitas de la malnova sistemo, kontraÅagas la ÅanÄon. "
El kio evidentiÄas tio?
"La penseraro ke la cifereca kaj globaliza mondo estas regebla de supre, estas ankaÅ farata en la financa sistemo. La EÅropa Centra Banko (ECB) kaj la Usona Fed ne plu havas receptojn kaj pumpas bilionojn en la ekonomion. Por stimuli kreskon, centraj bankoj ne nur aĉetas registarajn obligaciojn, sed ankaÅ akciojn en de ili elektitaj kompanioj."
"Fare de tiu ĉi speco de Åtata interveno en la ekonomio, ni iÄas pli kaj pli planita socio, komando-ekonomio. Registaroj ankaÅ determinas kiuj kompanioj faras bone en la borso, kaj tiel stiras la ekonomion. Ili pravigas sin pri tio per grandaj kvantoj de datumoj kiujn ili kolektas. Dum ni ja scias ke la komando-ekonomio ne funkcias, ni scias ke tiu speco de sistemoj en la pasinteco malsukcesis. Tiuj estas ja multe pli limigitaj ol la kapitalismo, pro manko de novigo kaj entreprenemo."
"Tiu penseraro kaÅzas ke la kapitalismo iÄos blokita, io kio jam estas okazanta. La problemo estas pli larÄa ol nur big data, se vi rigardas la altajn ÅtatÅuldojn kaj la malaltan kreskon en multaj okcidentaj landoj. La kapitalismo bezonas kreskon, se nur por povi pagi Åuldojn. Tio vere ne povas kontinui tiel."
Kaj ĉu tio povas konduki al milito, vi pensas?
"La pli larÄa bildo estas ke la Okcidento kun aliaj potencblokoj konkuras por resursoj. Tio okazas jam pli longe ol la transiro al cifereca socio. Ni konsumas multe pli ol ni devus, kaj tiel longe ke ni ne havas daÅrigebla ekonomio, tio faras nin dependaj de aliaj landoj, kiel Ĉinio. Tiu dum la lastaj jaroj forte engaÄiÄas por la regado de krudmaterialoj. La Okcidento vivas sur kredito. Se la kresko forrestas, kreditoroj kiel Ĉinio plialtigos la premon."
"Nun ke la Okcidento stagnas, tio krome donas spacon al rivaloj por starigi iliajn proprajn sistemojn. Ĉinio kaj Rusio laboras pri alternativoj al la Monda Banko kaj la IMF. La potencbatalo kaÅzas grandajn streĉiÄojn: cyber-atakoj fare de registaroj, kverelo inter la NATO kaj Rusio, Turkio kaj la NATO, Ĉinio kaj Japanio. La signoj de milito estas ĉie."
Kio estas via solvo?
"Ni devas inventi la demokratian kapitalismon denove, por preventi ke ni plue trafas en militon aÅ totalisman socion. Sistemoj devus helpe de cifereca teÄ¥nologio esti desegnata Äuste tiel, ke ili iÄas mem-organizantaj, sen ke grandaj entreprenoj aÅ aÅtoritatoj havas centran rolon ĉe tio. AnkaÅ fari nian ekonomion pli daÅrigebla estas decidiga por krei la ekonomian sistemon pli stabila."
Tio sonas kiel abstraktaj solvoj por tre konkretaj problemoj.
"Vi povas vidi la konturojn de tia nova sistemo jam ĉe aferoj kiel peer-to-peer-merkatoj, kie homoj interÅanÄas varojn kaj servojn sen interveno de triulo. Ciferecaj moneroj kiel bitcoin funkcias jam sen centra banko. La baza sistemo de bitcoin, la blockchain, faras ĉiajn servojn eblaj sen centra organizo."
"Tio malfermas la vojon por vera interÅanÄ-ekonomio, en kiu ĉiu povas esti ambaÅ produktanto kaj konsumanto, kaj ĉe tio homoj mem decidas kio okazas, anstataÅ ke pri tio devigas ilin la datumoj."
"Estas ankaŠĉiam pli da homoj kiuj mem generas sian energion, bottom-up anstataÅ top-down. TeÄ¥nologio povas helpi por fari socion efika, liberala, demokratia, sociala kaj krome daÅrigebla, tiaj ne bezonas ekskludi unu la alian. Inteligente uzi datumojn ankaÅ povas helpi ĉe tio, sed ne laÅ la nuna top-down maniero. La glata transiro al la cifereca socio povos sole sukcesi kun la libereco, kiun Äuste nun ni estas eliminantaj per la diktatoreco de datumoj."
Dirk Helbing (1965) estas profesoro pri komputa sociologio, ĉe la TU Delft kaj la ETH Zürich. Li kombinas ekspertizon el la fiziko, informadiko kaj sociaj sciencoj, kaj specialiÄas pri kompleksaj sociaj modeloj kaj simulado. Li aktivadas en la World Economic Forum kaj verkis la libron The Automation of Society is Next: How to Survive the Digital Revolution[iii].
[i] TU Delft = Teĥnologia Universitato en la urbo Delft (Nederlando)
[ii] ETH Zürich = Svisa Federacia Instituto pri TeÄ¥nologio en Zürich (Svislando)
[iii] https://www.amazon.com/Automation-Society-Next-Survive-Revolution/dp/1518835414