fonto:
laNederlanda ĵurnaloVolkskrant
http://www.volkskrant.nl/buitenland/hoe-vergaat-het-ex-joegoslaven-in-nederland~a414841
tradukis ĝin (el la Nederlanda en Esperanton) Toon Witkam
Eks-Jugoslavianoj en Nederlando: jen sukcesrakonto
Intermita okupiÄo pri dekmiloj da rifuÄintoj, nun en 2015, ankaÅ jam okazis en 1992-1993. Tiam koncernis Bosnianojn, Kroatojn kaj Serbojn el la de interna milito disÅirita Jugoslavio. Tiuj tiamaj rifuÄintoj, kiel ili nun fartas?
Volkskrant 24 septembro 2015
Fare de Marjon Bolwijn kaj Geerlof de Mooij
La dekmiloj da rifuÄintoj el la estinta Jugoslavio, kiuj antaÅ 20 Äis 23 jaroj serĉis rifuÄon en Nederlando, estas sufiĉe bone integritaj en la Nederlanda socio. La dungiteco kaj edukad-nivelo de ili estas altaj. La plejmultoj bone parolas la Nederlandan kaj sentas sin hejme en ilia nova patrujo.
Tio evidentiÄas el diversaj esploroj de inter aliaj la Centra Buroo por Statistiko (CBS)[i] kaj konsultado de diversaj kompetentuloj kaj membroj de la komunumo de eksaj Jugoslavianoj. Ties indico de senlaboreco estas inter la plej malaltaj de ĉiuj migrant-grupoj, kaj la edukad-nivelo inter la plej altaj. Tiu lasta veras eĉ pli por la dua generacio, de kiu pli ol 40 procento partoprenis universitatan aÅ profesian klerigon. Tio estas eĉ iom pli ol la nacia mezumo en Nederlando.
"Tiu grupo implicite akiris lokon en la Nederlanda socio," diras migrado-ekspertizisto Godfried Engbersen, profesoro pri sociologio ĉe la Erasmus Universitato en Roterdamo. La unuajn dek jarojn post ilia alveno en Nederlando, grandaj zorgoj estis pri la integriÄo de tiuj rifuÄintoj, ja 37.000 viroj kaj virinoj. La senlaborec- kaj kriminalec-kvotoj komence estis altaj, montris enketoj de inter aliaj Engbersen.
Sukceso eblas ĉe la integriÄo de tiel granda grupo de traÅmatigitaj rifuÄintoj kiel Bosnianoj, Kroatoj kaj Serboj el iama Jugoslavio. Tio okazis ĉefe pro ilia alta edukad-nivelo — parto de la (senlaboraj) maljunuloj estas revenintaj al Bosnio.
Engbersen antaÅvidas ankaÅ glatan integriÄon de la miloj da milit-rifuÄintoj el Sirio alvenantaj en Nederlando ĉi-jare, almenaÅ se ili baldaÅ havos Åancon eklabori. "La plej multaj Siriaj azilpetantoj estas ankaÅ bone edukitaj. La malriĉaj, malalt-edukitaj Sirioj postrestas en la rifuÄejoj de la Mez-Orienta regiono. Ili ne havas la rimedojn por vojaÄi plu. La azil-proceduro estas intertempe multe pli mallonga ol 20 jarojn antaÅe, kaj ĉe la nunaj 12.000 Sirianoj temas pri multe malpli grandaj nombroj ol dum la interna milito en antaÅa Jugoslavio. AnkaÅ oportuna estas ke la ekonomio refortiÄas."
La plejmulto da Bosnianoj en Nederlando estas moderaj islamanoj. Ni povas supozi ke tio ankaÅ estas la kazo ĉe Siriaj rifuÄintoj.
Dimitris Grammatikas, fondaĵo ‘Lize’ [ii]
Estas similecoj inter la subita pinto en la nombro da azilpetoj nun kaj 20 jarojn antaÅe. Same kiel nun, ĉe la alveno de grandaj grupoj de Siriaj kaj Eritreaj rifuÄintoj, la okupiÄo en 1992 kaj 1993 pri dekmiloj da Bosnianoj, Kroatoj kaj Serboj el la sanga interna milito, ekiriÄis intermite. AnkaÅ tiam superregis la ektimo pro la subita firma pliiÄo de la nombro da azilpetantoj, kaj estis akre debatata. Kaj ankaÅ tiam estis nia najbarlando Germanio la plej populara destino, estis la okupiÄo Ä¥aosa, sonis urÄa alvoko de Nederlanda vicministro[iii] al municipoj por disponigi salonegojn kaj loÄejojn, kaj estis kriza Åirmejo per tendoj. Manke de tio, rifuÄintoj estus tranoktitaj en grenkampoj.
La plejmulto de la rifuÄintoj el antaÅa Jugoslavio ekhavis sufiĉe rapide permanentan restad-permeson, kaj pro tio povis facile komenci starigi novan ekzistadon. Kompare kun aliaj grupoj de rifuÄintoj tiutempaj, kiel Afganoj, Irakanoj kaj Somalianoj, ili en pli grandaj nombroj kaj kun pli da sukceso sekvis integriÄ-kursojn. Tio pliigas la Åancojn trovi laboron.
Ne nur la bona eduknivelo donis al ili avantaÄon, ankaÅ la fakto ke ili kiel Orient-EÅropanoj laÅkulture pli proksimas al Okcident-EÅropo, kaj havas blankan haÅtkoloron – tiel diras migrad-spertulo Engbersen. "Stereotipado rolas ĉe laborebleco." Kiam demandita ĉu tiuj lastaj du aspektoj efikas malprofite al la Siriaj migrantoj, li diras ke la Sirianoj plejparte venas "el metropolaj areoj kun moderna, okcidenta vivstilo, kiu estas proksime al la okcidenta kulturo."
Dimitris Grammatikas de la fondaĵo ‘Lize’, sciocentro pri EÅropa migrado, partoprenas en la optimismo de Engbersen pri la integriÄ-Åancoj de Sirianoj. "La diferencoj kun la iamaj Jugoslavianoj eble estas pli malgrandaj ol ni unuainstance pensas. Sirio estis Äis post la Dua Mondmilito sub Franca influo kaj situas, same kiel la eksa Jugoslavio, ne tro malproksime de la EÅropa kulturo. Krome, la plejmulto de la Bosnianoj en Nederlando estas moderaj islamanoj, kaj ni povas supozi ke tio ankaÅ estas la kazo ĉe Siriaj rifuÄintoj."
La iamaj Jugoslavianoj trovis laborlokojn en fabrikado, konstruado, gastigado kaj publikaj servoj. Nuntempe la grupo ampleksas 83.000 personojn, de kiuj kvarono apartenas al la generacio de gastlaboristoj el la ses- kaj sepdekaj jaroj kun ties posteuloj. De ĉiuj enmigrint-grupoj havas iamaj Jugoslavianoj - kun 1420 eÅroj monate - la plej altan mezan enspezon. Impona ankaÅ estas, ke de la grupo kiu dum la interna milito en Jugoslavio fuÄis al Nederlando, granda plimulto kombinas laboron kun edukado, kio pliigas la Åancojn sur la labormerkato. Kelkmil plejparte maljunaj, senlaboraj iamaj Jugoslavianoj estas revenintaj.
Kiu ne plu havas ion ajn, senlace laboras por starigi ion novan.
Edin Mujagic, mona ekonomiisto
Precipe la dua generacio de iamaj Jugoslavianoj fartas bone en edukado kaj sur la labormerkato, signife pli bone ol multaj aliaj enmigrint-grupoj, kiel Turkoj kaj Marokanoj, kiuj jam multe pli longe estas en Nederlando. Sed ankaÅ pli bone ol la Irananoj, kiuj kun la estintaj Jugoslavianoj apartenas al la plej bone edukitaj migrintoj.
La sukces-rakonton klarigas mona ekonomiisto Edin Mujagic surbaze de la malplenaj manoj kun kiuj la plej multaj rifuÄintoj el la antaÅa Jugoslavio venis al Nederlando. "Kiu ne plu havas ion ajn, senlace laboras por starigi ion novan." Tiun motivon Mujagic, kiu kiel 15-jaraÄa kun siaj gepatroj kaj fratineto fuÄis el la Jugoslava regiono Bosnio, ekvidis ankaŠĉe si mem. Dum lia studado en la Universitato de Tilburg[iv] "ne ekkaptis min la penso esti mallaborema. Miaj kunstudantoj evidente faris al si malpli da zorgoj pri ilia estonto."
AntaÅaj Jugoslavianoj mankas ekde 2004 en studoj pri integriÄo de migrantgrupoj. Tio signifas ke bone fartas ili, konkludas Engbersen. "Enketistoj ignoras ilin ĉar ili ne plu estas problema grupo; kaj politikistoj ne voĉigas la plendon, kiel ili ja faras ekzemple ĉe Somalianoj, kiuj malbone integriÄas kaj havas altan senlaborecon."
En la lastaj integriÄo-studoj de antaÅ dek jaroj, eks-Jugoslavianoj kune kun Iranaj enmigrintoj prezentis sin kiel la plej sukcesa grupo. En 2004 kun senlaborec-kvoto de 17 procentoj, kompare kun mezumo de 25 procentoj inter migrintoj Äenerale. Ekde la ekapero de la ekonomia recesio en 2008, la kresko de senlaboreco inter eks-Jugoslavianoj restis minimuma, malkiel tiu inter aliaj migrint-grupoj. Ilia laborpartopreno estas unu el la plej altaj.
Tute senmakule iris dum la unuaj jaroj ne. La senlaboreco estis alta kaj la junuloj el la antaÅa Jugoslavio estis rimarkindaj ĉeestantaj en la kriminalec-statistikoj. Ili faris precipe kapitaldeliktojn, kiel Åtelo kaj perfortaj eniroj. Estis indikoj, ke jam delonge ekzistantaj profesiaj krimaj bandoj rekrutigis junulojn el azilpetant-centroj. El ciferoj de CBS[v] montriÄas ke ekde 2007 la procentaĵo de ne nur suspektataj sed ankaÅ malliberigitaj junaj eks-Jugoslavianoj daÅre malkreskis Äis tre sub tiu de Antilaj kaj Marokaj Nederlandanoj. "La junulara kriminaleco estas klare ne plu tiel timiga kiel Äi estis", diras Engbersen.
RifuÄintoj el la iama Jugoslavio frapas la atenton pro ilia dankemo por la ricevo kaj Åancoj en Nederkando, diras Emira Wijdenes de la Nederlanda Migrado-Instituto[vi]. Åœi vidas tion de migrantoj kiujn Åi akompanas ĉe reveno al ilia lando, kaj kiuj utiligas por tio registaran skemon. De tiuj Åi nombris ĉirkaÅ 5.500 dum la pasintaj dek kvin jaroj. Estas homoj pli ol 55-jaraÄaj, kiuj havas nostalgion kaj iÄis senlaboraj. Tenonte iliajn apogpagojn ili reiras. "Ili volonte reciprokas kaj superÅarÄas nin per donacoj. Bosnia virino skribis leteron al Beatrix[vii]. Åœi estis surprizita, ke Åi ankaÅ ricevis respondon."
Kiel fartas eks-Jugoslavianoj en Nederlando?
Nomo: Igor Ivakic
AÄo: 40 jaroj
Pozicio: programestro de la Fondaĵo Legado kaj Skribado[viii]
En Nederlando ekde: 1992
"Mi estis 17 kiam mi kun mia patrino kaj malgranda frato hazarde alvenis en Nederlando. Post du jaroj en azilpetant-centro ni akiris loÄejon en Metslawier: Frisa[ix] vilaÄo kun 800 enloÄantoj. Volontuloj helpis nin survoje. En Nederlando ni ankaÅ estis reunuigataj kun mia patro, pri kiu ni du jarojn ne sciis ĉu li estis ankoraÅ viva. Oni direktis lin al la Sociala Servo por apogpago. Pri tiu li vere ne interesiÄis. Lia metio estis buĉisto, kaj li bicikle iris al ĉiuj viandejoj en la ĉirkaÅaĵo, Äis li trovis laboron. Mi venis en transiran klason. Post unu jaro de socia pedagogia laboro sur MBO[x]-nivelo, mi povis iri al la HBO[xi]. En la ekzamenjaro mi komencis universitatan studon en sociologio. Tie mi renkontis Nederlandan knabinon, kun kiu mi Åatis esti kune por la resto de mia vivo. Kun Åi mi nun havas du filojn. Post miaj studoj mi iÄis Åtata oficisto. Mi estis ege fiera labori por la registaro. Post kvar jaroj mi transiris al la Asocio por RifuÄint-subteno[xii], nun mi estas programestro ĉe la Fondaĵo Legado kaj Skribado[xiii], kaj venontmonate mi komencos novan postenon kiel direktoro de la Nederlanda Centro por Junulara Sano[xiv]. Mia frato Äisfine vizitadis HBO-on kaj laboras nun ĉe Shell[xv]. De miaj gepatroj ni lernis ke ni devus fari ion rekompence por la lando kiu donis al ni novan estonton. Mi sentas min Nederlandano, mi estas Nederlandano. Mia identeco formiÄis en ĉi tiu lando. Por pli maljunaj rifuÄintoj estas pli Äena starigi novan ekzistadon. Mia gepatroj faris sian eblon, sed pro nostalgio reiris al Bosnio. Ili havas satelit-antenon sur sia tegmento, por ricevi Nederlandajn televidprogramojn. Tiel ili praktikas la lingvon de siaj genepoj. "
Marjon Bolwijn
Nomo: Armin Alijagić
AÄo: 34 jaroj
Pozicio: prezidanto de la disvolva organizo 'Naša Perspektiva'[xvi]
Reen en Bosnio ekde: 2008 (post 16 jarojn en Nederlando)
"AntaÅ la milito, nia familio fartis bone. Mia patro estis havinta karieron kiel profesia futbalisto ĉe inter aliaj Sloboda Tuzla, kaj havis gravan funkcion ĉe paperfabriko en Prijedor. Mia patrino laboris kiel frizistino. Ni povis fari multajn amuzajn aferojn, kiel flossporton kaj montgrimpadon. Dum la milito ni perdis ĉion: nian hejmon kaj niajn enspezojn. Mi estis 11-jaraÄa kiam ni en 1992 venis en Nederlandon. Ni ĉiuj devis tute denove komenci. Du jarojn ni loÄis en rifuÄint-centroj. Post tio ni akiris apartamenton en Castricum[xvii]. Mia patro reaktiviÄis en futbalo, kiel trejnisto de la lokala futbalklubo, kaj mia patrino reprenis sian metion kiel frizistinon. Ni interilatis preskaÅ nur kun Nederlandanoj. Mi baldaÅ vidis min mem kiel Nederlandan. Instruistoj taksis mian nivelon tro malalte, sed tion mi malatentis. Ekde la plej malalta nivelo, internacia transira klaso, mi promociiÄis al la plej alta: magistro international management ĉe la Vrije Universiteit[xviii]. Pri tio mi ja fieras. Mi ĉiam havis la senton, ke mi iam revenus al Bosnio. Por helpi ĉe la disvolvo de la lando, kaj por ekuzi mian en Nederlando akiritan scion. Post mia magistra diplomo mi iris al Sarajevo por disvolva laboro. Unu jaron iÄis du jarojn, du jarojn iÄis tri jarojn, kaj antaÅ ol mi pri tio konsciiÄis, mi rezidadis ĉi tie. Mi nun estas prezidanto de la disvolva organizo 'Naša Perspektiva', kiu dediĉas sin al bona instruado por la Bosnia junularo. Mi ankaÅ laboras kiel sendependa konsultisto por Oxfam[xix] kaj la Monda Banko.
Geerlof De Mooij
Nomo: Marijan kaj Dusanka Gaspar
AÄo: 50 kaj 48 jaroj
Laboro: kuiristo en hospitalo (li), kunlaboranto en kantino (Åi)
En Nederlando ekde: 1993
Marijan: "Ni havis bonan vivon; propran hejmon kaj sufiĉajn enspezojn. La milito trafis nin. Ni estis 26- kaj 24-jaraÄaj kiam ni elfuÄis el nia lando, kun bebo de 1 kaj filino de 3 jaroj. Tuj kiam ni sciis ke ni rajtis resti en Nederlanda, mi pere de dungoficejo serĉadis laboron. Mi baldaÅ povis komenci en la kuirejo de hospitalo en Hilversum[xx]. Tie mi ankoraŠĉiam laboras. En Kanaleneiland en Utrecht[xxi] ni povis lui domon. La integriÄo pasis penige por miaj infanoj. En la lernejo ili estis la solaj blankuloj kaj pro tio batataj. Lernado de la Nederlanda lingvo iris malrapide, ĉar iliaj Turkaj kaj Marokaj samklasanoj parolis inter si sian gepatran lingvon. La malmultaj blankuloj loÄantoj en la strato estis incite forigataj. Ni estis ĵus rifuÄintaj el la etna purigado en Bosnio, kaj nun ni denove estis Äuste en la mezo de tio. En 2001 ni aĉetis loÄejon en la nova kvartalo Leidsche Rijn[xxii]. Nia vivo estas nun trankvila kaj stabila. Mia edzino kaj mi laboras plentempe. Pro tio ni povas vivteni Åiajn gepatrojn en Bosnio. Sen nia monata subteno, ili - kun pensio de 100 eÅroj monate - ne havus sufiĉe por siaj bezonoj. Nia plej maljuna filino estas frizistino kaj loÄas en Germanio kun Åia edzo kaj du infanoj. Nia plej juna filino ĵus akiris Åian MBO-diplomon. Åœi ankoraÅ loÄas hejme kaj serĉas laborpostenon. Ni havas tri aÅtojn, domon en Nederlando kaj domon en Bosnio. Tamen mi Åatus prefere vivi de 500 eÅroj tie, ol de 3.000 ĉi tie. La vivo tie estas pli malmultekosta kaj kvartalanoj havas pli da kontaktoj unu kun la alia, sed laborpostenoj estas tie apenaÅ. Tuj kiam ni estos pensiitaj, ni vendos ĉion kaj ekrezidos en Kroatio, en domo ĉe la maro.
Marjon Bolwijn
[i] 'Centraal Bureau voor de Statistiek' (CBS), en Nederlando.
[ii] fondaĵo ‘Lize’ (www.lize.nl) kolektas kaj disponigas aferkoncernan scion kaj ekspertizon pri EÅropaj migrantoj en Nederlando.
[iii] la tiama Nederlanda vicministro Job Cohen.
[iv] Tilburg = urbo en Nederlando.
[v] CBS = vidu piednoton i.
[vi] Nederlands Migratie Instituut (www.nmigratie.nl)
[vii] Beatrix = la reÄino de Nederlando, ekde 1980 Äis 2013.
[viii] Fondaĵo Legado kaj Skribado = 'Stichting Lezen & Schrijven' (en Nederlando); vidu https://nl.wikipedia.org/wiki/Stichting_Lezen_%26_Schrijven
[ix] 'Frisa' rilatas al Friesland, provinco en Nederlando.
[x] MBO (Middelbaar Beroeps-Onderwijs) = meznivela instruado (en Nederlando), pri metioj.
[xi] HBO (Hoger Beroeps-Onderwijs) = altnivela instruado (en Nederlando), pri pli altaj profesioj.
[xii] Asocio por RifuÄint-subteno = 'Vereniging Vluchtelingenwerk' (www.vluchtelingenwerk.nl ).
[xiii] FondaÄo Legado kaj Skribado = vidu piednoton viii.
[xiv] Nederlanda Centro por Junulara Sano = 'Nederlands Centrum Jeugdgezondheid', vidu https://www.ncj.nl/ncj/jeugdgezondheid
[xv] Shell = granda internacie aganta entrepreno pri nafto kaj gaso, kies ĉefa administrejo estas en Hago, Nederlando (www.shell.nl).
[xvi] 'Naša Perspektiva' ("nia perspektivo") estas organizo en Sarajevo (Bosnio); vidu http://nasaperspektiva.ba
[xvii] Castricum = malgranda urbo en la nordo de Nederlando.
[xviii] Vrije Universiteit = unu el la du universitatoj en Amsterdamo.
[xix] Oxfam = organizo kiu luktas kontraŠla malriĉeco; vidu: eo.wikipedia.org/wiki/Oxfam
[xx] Hilversum = mezgranda urbo en Nederlando.
[xxi] Kanaleneiland en Utrecht = kvartalo de la urbo Utrecht, unu el la plej grandaj urboj de Nederlando.
[xxii] Leidsche Rijn = nova kvartalo je la okcidenta flanko de Utrecht.