fonto:
laNederlanda ĵurnaloVolkskrant frontpaÄo
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/alleen-tegen-de-poolse-regering-opperrechter-malgorzata-gersdorf-vecht-voor-haar-rechtsstaat~bf1b4747/
tradukis ĝin (el la Nederlanda en Esperanton) Toon Witkam
Poloj batalas por konstitucia Åtato, nur kontraÅ la Pola registaro
Tute sola defias ĉi tiu Pola ĉefjuÄisto Malgorzata Gersdorf la dekstran-naciisman PiS-registaron, kiu per malsincera agitado maldungis multe da ofte kritikemaj juÄistoj. AnkaÅ Gersdorf, sed tiu ne lasas sin forpeli sen io plu!
Volkskrant frontpaÄo 5 julio 2018
Fare de Jenne Jan Holtland
En Pollando la streĉiteco plialtiÄas nun, ĉar la dekstra-naciisma PiS[i]-registaro lokigis proksimume tridek juÄistojn de la Supera Kortumo en atendovicon. Miloj da manifestaciantoj renkontis merkrede en Varsovio, por esprimi sian subtenon al ĉefjuÄisto Malgorzata Gersdorf, la ĉeffiguro de la rezisto.
La plej grava enirkarto de Pollando svingpendas merkrede ĉirkaÅ la kolo de Malgorzata Gersdorf. La 65-jaraÄa ĉefjuÄisto de la Supera Kortumo estas malaltkreska. Åœi provas trabati al si vojon tra engaÄado de fotistoj kaj manifestaciantoj. Åœiaj sunokulvitroj estas preskaÅ neÅanceliÄemaj. En Åia mano du blankaj rozoj.
‘Konstitucio! Konstitucio!’, skandas la Poloj. "Ĉi tie staras la civitanoj!"
Gersdorf emfazis en la gazetaro, ke estas labortago kiel ĉiuj aliaj. Sed la miloj da manifestaciantoj kiuj tre frue matene venis en Varsovio al la Supera Kortumo, delasas ion de la historia pezo. Gersdorf estas marde maldungita per agado de la dekstra-naciisma PiS-registaro, kvankam Åia templimo laÅ la konstitucio daÅros ankoraÅ Äis aprilo 2020. Al la konstitucio Åi alkroĉiÄas. Åœi rifuzas rezigni sian funkcion senmotive. Do ĉi-merkrede matene Åi iras ‘kutimiÄinte’ al sia laboro.
Inter la manifestaciantoj multaj tabuletoj kun la slogano ‘Konstytucja’ (‘Konstitucio’). Multaj Polaj flagoj. EÅropaj flagoj ankaÅ. Åœike vestita damo havas same kiel Gersdorf du blankajn rozojn ĉe si. Kial? Åœi ridas: "Ĉi tiuj estas la floroj de la libereco."
Politika lertaĵo
Krom Gersdorf ankoraŠĉirkaÅ tridek juÄistoj de la Kortumo estas ĉi-semajne maldungitaj: la PiS-registaro reduktis tuj ilian pensirajtigan aÄon de 70 al 65. Tio estas elprovita ruzaĵo por forigi juÄistojn, diras kritikistoj: ruzaĵo kiu estas Åtelrigardita de la Hungara ĉefministro Viktor Orbán.
AntaÅe zumis la spekulado: ĉu Gersdorf dum Åia unua tago kiel ‘libera civitano’ estus ĉe la pordo rifuzata? Kiel severe la registaro agados? AntaÅ pli ol du jaroj, ĉe la politika transpreno de la Konstitucia Tribunalo, prezidento Andrzej Duda meznokte faris ĵuron por enigi kvar juÄistojn, ekster la vido de la kameraoj. Du el la nomumoj estis nekonstituciaj. Poloj vekiÄis en nova lando.
Marde vespere, en multaj grandaj urboj, dekmiloj da manifestaciantoj iris surstrate. Ili kantas la popolkanton, skandas ‘libereco, egaleco, demokratio’. Inter la manifestaciantoj en Varsovio staras Anna (30) kaj Nina (28), du advokatoj kiuj ne volas kun sia familinomo en la ĵurnalo. "Estas freneza kio okazas. Absurda. BaldaÅ vi iros al la tribunalo kaj la verdikto jam estas konata", diras Anna sombre. Se tio daÅrigas tiel, Åi diras, Åi eble ja ĉesos pri sia fako.
La juristoj dum la protestoj ĉiam antaÅiras, tiel aspektas: pli ol iu ajn, ili konscias kio estas riskata. Multaj Poloj tute ne komprenas la forÅovadon de juÄistoj. Kaj cetere, PiS gajnis la elektojn, tiam ili do rajtas nomumi siajn proprajn homojn? Estas ja kiel vi spertas la sinsekvon de aferoj: ĉu estas la konstitucio kiu venas unue (kiel subtenantoj de la opozicio trovas), aÅ la balotujo (kiel PiS-subtenantoj argumentas)?
Gersdorf estis marde kunvokita ĉe prezidento Duda, por konfirmi Åian maldungon. Duonan horon antaÅ tiu vizito, Åi per letero sciigis, ke Åi kiel lasta oficiala ago estis nomumita vicprezidanton: la 66-jaraÄa Józef Iwulski. La konstitucio donas al Åi tiun spacon. Iwulski iÄas Åia anstataÅanto en kazo de malsano aÅ forpermeso. Post merkredo, Gersdorf plue indikis, mi komencas ferii.
Pere de Iwulski, certe ne subtenanto de la PiS-politiko, Gersdorf gardas intertempe la sendependecon de Åia Tribunalo. Ĉe gazetara konferenco, prezidenta proparolanto Åajnigis kvazaÅ Iwulski ja efektive estis la kandidato de Duda. Observantoj scias tion pli bone: la nova leÄo malaltigas la emeritiÄon Äuste al 65, do se la afero estus estinta dependa de Duda, ankaÅ Iwulski estus estinta senlabora. 1-0 por la jurisdikcia povo. Sed la konkurso ankoraÅ longe daÅras.
Vetkurado
Duda kaj Gersdorf, ĉiu sekvas sian propran leÄaron. Duda aplikas la ‘ordinaran’ rajton (malaltigo de la emeritiÄo), Gersdorf sin apogas sur la konstitucio. LaÅ Duda, Iwulski estas nun numero unu, laÅ Gersdorf Åi estas tiel, kun Iwulski kiel plinobliginta anstataÅanto. En gazetara konferenco, Iwulski deklaris, ke li nur oficiale akceptas la aferojn, Äis Gersdorf revenas de ferio. Kiu pravos, devos sinmanifesti dum la venontaj monatoj.
Sed profesoro pri konstitucia juro, Marcin Matczak de la Universitato de Varsovio, lasis marde vespere sur podio en la urbo nenion malklara: "Oni ne povas konstrui Åtaton sur mensogo", li diris. En kelkaj frazoj, Matczak pentris la novan realecon. Duda eble plej baldaÅ volos nomumi novajn juÄistojn. Venos du novaj juÄejoj, kie laÅ atendo juÄistoj lojalaj al PiS konsistigos la servon. Samtempe etendiÄas proceduro ĉe la EÅropa Kortumo en Luksemburgio, pri la kontestata leÄo. EÅropo povas ĵeti bastonon en la rado. "La demando estas do: kiu estas la plej rapida, la EÅropa Kortumo aÅ prezidento Duda?"
AnkaÅ pro Åia pokerludo, por Gersdorf la vitraj pordoj estas plenlarÄe malfermitaj merkrede matene. Åœiaj kolegaj juÄistoj venis kurantaj el la majesta domo kaj formas heÄon. Iliaj nigraj-purpuraj talaroj pendas nefirme sur la brako. "Jen ja nova situacio", ridetas juÄisto kaj proparolanto Michal Laskowski, dum li tutforte provas resti rekte en la puÅanta kaj tiranta homamaso.
Laskowski kaj liaj kolegoj ne kutimas esti en la spotoj. Nek en tiuj de la fervoraj manifestaciantoj, nek en tiuj de la PiS-registaro. Ĉiutage ili devas de la registara flanko aÅskulti, ke ili estas plene manÄita ‘kasto’ kiu ‘reproduktiÄas kiel ratoj’ (tiel laÅ konsilanto de Duda); ke ili estas apartigitaj de la ordinara, laborema Polo. Sed la pensiaranÄo venkas ĉion. "Imagu, ke ni kiel juÄistoj post unu tago ĉiuj devas povi paroli la Finnan lingvon", diras Laskowski. "Tiel Äi sentas. Ĉiu kiu ne kapablas uzi la Finnan, estas senhejmiÄinta." Laskowski mem post ĉi-semajne demisios kiel proparolanto, por preventi ke li devas defendi la registarajn aranÄojn.
Intertempe, Gersdorf alproksimiÄas ĉiam pli al la pordo. Solidaraj Poloj kriegas plej laÅte. "Ni staras ĉe vi." Kelkiuj tenas supren ruÄ-blankan libron: la konstitucio el 1997. Gersdorf volas paroli. Åœi ricevas mikrofonon. Åœia ĉeesto hodiaÅ, Åi diras, tute ne temas pri praktiki politikon. Åœi nur defendas la instituciojn de la Pola demokratio. Tiuokaze la ĉefjuÄisto sin turnas, kaj promenas enen.
‘Pollando sin liberigas de malnova jugo’
En la EÅropa Unio, la pacienco kun Pollando riskas finiÄi. "Se la Pola registaro ne defendas la grandegajn Polajn atingaĵojn, EÅropo faros tion," diris Manfred Weber, estro de parlamenta frakcio de la EÅropa Popola Partio (EPP), merkrede dum debato en la EÅropa Parlamento en Strasburgo. La Pola ĉefministro Mateusz Morawiecki (PiS) vizitis tie por same kiel aliaj EÅropaj registarestroj doni sian vizion pri la EU.
Membro-Åtatoj havas laÅ Morawiecki la rajton aranÄi siajn proprajn ‘jurajn valorojn’, kiuj estas enradikiÄintaj en la ‘propraj tradicioj’. "Vi povas nomi tion popolismo, sed frue aÅ malfrue vi devas meti al vi la demandon: ĉu la plenumado de la ekspektoj de viaj balotantoj estas vere popolista, aŠĉu Äi eble estas la esenco de demokratio?"
Pollando estas simplige liberiganta sin de la ‘post-komunisma jugo’, diras la ĉefministro, referante pri la jaroj post 1989. La unuaj demokratiaj registaroj decidis tiutempe la jurisdikcian povon nur parte purigi de iamaj komunistoj, konforme al la interkonsento kun la antaÅa reÄimo. Por multaj EÅro-parlamentanoj, tiu iom funde preparita defendado sin ĵetis en la malÄustan gorÄon.
La EÅropa Komisiono jam pli frue ĉi-semajne komencis tiel nomatan malobeo-proceduron kontraÅ Pollando "por protekti la sendependecon de la Pola Supera Kortumo". LaÅ Bruselo, la malplialtigo de la emeritiÄ-aÄo subfosas la principon de juÄa sendependeco. Pollando ekhavas monaton por reagi. EU-Komisaro Frans Timmermans multfoje diskutis la temon kun la Pola registaro, sen ke tio kondukis al leÄrevizio.
[i] PiS = Prawo i Sprawiedliwosc (Juro kaj Justeco); vidu ankaÅ: https://eo.mondediplo.com/article2339.html