fonto:
laNederlanda ĵurnaloNRC
https://www.nrc.nl/nieuws/2017/06/02/amerikaanse-individualisme-is-slecht-voor-aanpak-klimaatverandering-10700627-a1561522
tradukis ĝin (el la Nederlanda en Esperanton) Toon Witkam
‘Nederlando scipovas kiel oni traktu klimatÅanÄiÄon’
Energie eklabori la klimatÅanÄiÄon? Ne rigardu Usonon. “Estas Nederlando kiu havas la Äustan sperton.â€
NRC 2 junio 2017
Intervjuo kun Russell Shorto, Usona ĵurnalisto,
fare de nia redaktoro Arjen Schreuder
Nun kiam Usono volas eksiÄi el la Klimata Akordo, la bezono de tutmonda gvidado por pritrakti la klimatÅanÄiÄon iÄas des pli urÄa. La Usona verkisto kaj ĵurnalisto Russell Shorto vidas specialan rolon por Nederlandanoj, pro ties jam dum jarcentoj sperto pri la lukto kontraÅ la akvo. "Nederlandanoj, la homoj kiuj antaÅ jarmilo migris al ĉi tiu delto, estis tiam devigitaj bone scii kiel rilati kun la naturo", li diras en intervjuo kun NRC. "Ili tiam troviÄis en la sama pozicio kiel la plej granda parto de la mondo hodiaÅ. Do la Nederlandanoj estas gvidantaj. Ĉar ili faras tion jam longe. Kial ni ne profitus de tio? "
Russell Shorto (58) laboris en Nederlando dum jaroj, kiel verkisto kaj ĵurnalisto por inter aliaj la New York Times, kaj li estis ses jarojn direktoro de la John Adams Institute en Amsterdamo. Li nun loÄas denove en Usono kaj estis ĵus mallonge en Nederlando, por prelego al diglaboristoj. Shorto verkis kelkajn librojn pri Nederlando, inter aliaj pri la rilato inter la lukto kontraÅ la akvo, kaj la nacia karaktero.
Shorto rakontas ke li antaÅ dek ok jaroj por la unua fojo vojaÄis tra la Nederlanda kamparo, serĉante la famajn polderojn kaj baraĵojn. Tiujn li ne povis trovi. "Äœis mi malrapide ekkomprenis, ke mi rigardis ilin." PreskaŠĉio en la pejzaÄo estas desegnita, konstruita, rimarkigas Shorto. "Dum Åajnas kvazaÅ la medio tie jam ĉiam aspektis tiel. Pri tio la Nederlandanoj esta speciale kapablaj. "
Ĉu la Nederlanda alproksimiÄo al klimatÅanÄiÄo estas bona?
"EtendiÄas granda programo por protekti la teron kontraÅ la akvo. Tiu pripensado je longa daÅro atestas pri respondeco, por estontaj generacioj. Nederlandanoj provas preventi ke iam estos kriza situacio, dum Usonanoj sin apogas sur la supozo ke krizo venos, sed ke ili estos pretaj por tio. Nederlandanoj estas certaj pri inundoj kiuj okazas unufoje en dek mil jaroj! "
Ĉu la unu alproksimiÄo estas pli bona ol la alia?
"Mi ne scias. Eble estas interesa paralelo al naskiÄo-kontrolo. Estas miskompreno inter Usonanoj pri abortigo, precipe pri abortigo en Nederlando. Usonanoj diras ke Nederlandanoj simple povas eniri ien, por abortigi. Kion Usonanoj ne konscias, estas ke abortigo por Nederlandanoj estas ‘last resort’, multe malpli kutima ol en Usono, pro tio ke Nederlandanoj havas pli ampleksan sistemon de naskiÄo-kontrolo. Tiu rilatas, same kiel ĉe akva mastrumado, al prepari sin pri io, defendi sin. "
Ĉu Nederlandanoj estas verdire tre specialaj, kun sia emfazo pri preventado?
"Nederlandanoj dekomence devis adapti la naturmedion laÅ sia mano. Kion mi jam antaÅe klopodis priskribi, estas ke la batalo kontraÅ la akvo formis ilian tutan kulturon. Geografio klarigas multe pri la kulturo de popolo. Tio validas por Nederlando altgrade. "
Tute malsamaj ol Usonanoj?
"La kulturo de Usonanoj formiÄis surbaze de inter aliaj la konscio kiel granda kaj ampleksa ilia lando estas. La geografio determinas parte kiel ili rigardas sian landon. AnkaÅ se tiu ideo kelkfoje estas mito. Ĉar se homoj kredas je tiu mito, Äi kondukos sian propran vivon. "
La ideo, ke ĉiam estas sufiĉe da tero por konkeri?
"La ideo, ke vi estas individuo, ke ĉiu estas cowboy kun fusilo. La ideo, ke ĉi-tio estas via propra lando, kie vi mem konstruis vian domon. Tiu mentaleco. Kio konfuzegas min pri tiu Usona mentaleco, estas la ideo ke – en plej malbona kondiĉo – la socio tute ne ekzistas. Dum la realaĵo estas ke vi ja loÄas en komunumo, kun ekzemple vojoj kaj lernejoj. Komuna lukto por fari la ĉirkaÅaĵon vivebla, kiel zorgi ke viaj piedoj restos sekaj, fortigas la komunsenton. "
"nun ĉiu en la mondo en la sama situacio
kiel la Nederlandanoj antaÅ mil jaroj"
Se Usonanoj devus batali kontraŠla akvo, ĉu ili tiam similus al Nederlandanoj?
"Certe. Kaj la interesa afero estas: ĉi-momente ĉiu en la mondo troviÄas en la sama situacio kiel la Nederlandanoj antaÅ mil jaroj. La marnivelo plialtiÄas. Ni devas konstrui digojn. La individuisma mentaleco en Usono, kiu ankaÅ manifestas sin en la granda aÅtonomio de Åtatoj kaj municipoj, malfaciligas la alpaÅo al klimatÅanÄiÄo. Ĉar tiu ne haltas ĉe la limo. Nederlandanoj tiurilate kuras antaÅe. "
Ne ĉiuj Usonanoj trovas klimatÅanÄiÄon minaca.
"Parto de la loÄantaro konsentas ke ekzistas problemo. Sed ankaÅ estas homoj kiuj timas kontrolon kaj enmiksiÄon fare de federala instanco. Ili ne Åatas gvidadon. Tio estas problemo. "
Kion vi opinias pri la sinteno de prezidento Trump pri klimatÅanÄiÄo?
"Mi mem ne bone komprenas kiu kuniganta ideologio ekzistas sub Trump sur ĉi-tiu tereno, alia ol senpripensa subteno al radikala dekstrularo kiu turnas sin kontraÅ la ideon de klimatÅanÄiÄo. La politiko havas almenaÅ ion detrueman. Iu kiu jam longe minacas en dekstremaj rondoj; la ideo ke registaro ĉiam estas io malbona. Kaj ke se vi estas gvidanto, vi nomumas homojn sur pozicioj cele al detruo de la registaro sur strategiaj terenoj, kiel en ĉi tiu kazo la naturmedio. Tio jam delonge okazas en la Usona historio. La perdantoj de la Civila Milito havis kiel kondutmanieron ke ili diris subteni la federalan politikon, sed cetere faris ĉion por subfosi Äin. La sama oni nun vidas en tuta malfermeco."
Russell Shorto (1959) estas Usona verkisto, historiisto kaj ĵurnalisto. Li loÄis kaj laboris 6 jarojn (2007-2013) en Amsterdamo, kie li verkis la libron Amsterdam: History of the World's Most Liberal City (New York, Doubleday, 2013) kaj estis direktoro de la tiea John Adams Instititute.